Του Κώστα Βενιζέλου
«Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΙΣΗΛΘΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ». Αυτό ήταν το σύνθημα για να εκδηλωθεί το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974. Τη διαταγή υπογράφει ο χουντικός αξιωματικός Γεωργίτσης. Τη διαταγή με χαρακτήρα "αστραπιαίον" που απευθυνόταν προς την Εθνική Φρουρά, που περιγράφεται ως ΕΛΔΥΚ 3. Το σήμα κοινοποιήθηκε και προς το αρχηγείο των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Αθήνα, από όπου ήταν και οι διαταγές και οι σχεδιασμοί. Άλλωστε ο Γεωργίτσης ήταν ο πιστός άνθρωπος του Ιωαννίδη και της χούντας στην Κύπρο. Ημερομηνία 15-7-74 ώρα 8.17 το πρωί, αριθμός πρωτοκόλλου σήματος 49. Η διαταγή δόθηκε, εξετελέσθη και η Κύπρος διχοτομήθηκε.
Τo πραξικόπημα για ανατροπή του Μακαρίου και η εφαρμογή των σχεδίων για την εισβολή δεν διαμορφώθηκαν τους τελευταίους μήνες, πριν από εκείνο τον Ιούλιο του 1974. Χρόνια πριν είχαν διαμορφωθεί και προωθούνταν. Οι τελευταίοι μήνες πριν από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου χαρακτηρίζονταν από έντονη κινητικότητα. Οι προετοιμασίες στο έπακρο. Προετοιμάζονταν στην Κύπρο, αναμένοντας το πράσινο φως από την Αθήνα. Επί τούτου είχαν διαβιβασθεί κωδικοποιημένα μηνύματα για την "ασφαλή επικοινωνία". Από τηλεφώνου οι χουντικοί σε Αθήνα και Κύπρο μιλούσαν με συνθηματικά. Είχαν ενώπιόν τους, τους κωδικούς κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας: ΕΟΚΑ Β: Ρόβερ Λαγάκος: Λάντσια, Κόκα Κόλα: καίριο πλήγμα, αυτοκίνητο: επιχείρηση, ανταλλακτικά: απολυόμενοι στρατιώτες, αναψυκτικό: ημερομηνία απολύσεως στρατιωτών.
Όπως προκύπτει από εντολές που είχαν δοθεί στους χουντικούς, η απόφαση του Ιωαννίδη ήταν να δημιουργήσει πολιτική αστάθεια στην Κύπρο. Με βάση τις εντολές «η συνεργασία με την ΕΟΚΑ Β συνίστατο εις την ανάπτυξη αλυσιδωτών επεισοδίων σε συνεργασία με ομάδες στρατιωτών ώστε να προκληθεί αναταραχή». Η κλιμάκωση των ενεργειών θα εγίνετο κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών του μηνός Ιουλίου, ώστε να προετοιμασθεί το έδαφος και να καταφερθεί το πλήγμα προς της 20ής Ιουλίου, όπως ήταν η εντολή από την Αθήνα με τη δικαιολογία ότι μέχρι τότε «η Εθνική Φρουρά θα διατηρούσε την ίδια μορφή, διάρθρωση και στελέχωσιν».
Ως γνωστό, στις 13 Ιουλίου 1974 συγκλήθηκε στην Αθήνα σύσκεψη υπό τον Γκιζίκη για να συζητήσει «το θέμα της Κύπρου». Δεν ολοκληρώθηκε και αποφασίσθηκε, δήθεν, να συνεχισθεί τη Δευτέρα. Τη Δευτέρα έγινε το πραξικόπημα.
Το πόρισμα του Φακέλου της Κύπρου
Η χούντα από την πρώτη στιγμή της ανάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα επιδίωξε την αποδυνάμωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με την πρόκληση αντιπαράθεσης και τη δημιουργία εσωτερικής κρίσης. Στόχος η δημιουργία έκρυθμης κατάστασης, η οποία να δικαιολογεί την εκδήλωση πραξικοπήματος και την ανατροπή του Μακαρίου. Προς τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησε διάφορους μηχανισμούς, μεταξύ των οποίων αριθμό Ελλαδιτών αξιωματικών που υπηρετούσαν στην Κύπρο και οι οποίοι διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Αιχμή αυτής της πολιτικής ήταν το κλιμάκιο της ελληνικής ΚΥΠ στη Λευκωσία και το 2ο ΕΓ (Επιτελεικό Γραφείο) του ΓΕΕΦ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς). Μεταξύ άλλων, επισημαίνονται τα ακόλουθα:
- Απέσυρε τη Μεραρχία από την Κύπρο, αποδυναμώνοντας ουσιαστικά την άμυνα έναντι της τουρκικής επιβουλής (εάν όντως ο αντικειμενικός σκοπός της αποστολής της ήταν η άμυνα της Κύπρου).
- Επιδίωξε τη διαίρεση του λαού σε ενωτικούς και ανθενωτικούς, σε εθνικόφρονες και κομμουνιστές-συνοδοιπόρους.
- Στήριξε τη δράση της παράνομης οργάνωσης "Εθνικό Μέτωπο".
- Οργάνωσε τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου τον Μάρτιο του 1970 στα πλαίσια πραγματοποίησης πραξικοπήματος (σχέδιο ΕΡΜΗΣ).
- Οργάνωσε και εκτέλεσε τη δολοφονία του Π. Γιωρκάτζη.
- Στήριξε την ίδρυση και τη δράση της ΕΟΚΑ Β, την οποία χρησιμοποίησε για την πρόκληση αστάθειας και αποδυνάμωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ώστε να δικαιολογηθεί η διενέργεια του πραξικοπήματος. Απέτρεψε την πολιτικοποίηση της οργάνωσης και κατά την περίοδο πριν από το πραξικόπημα την εξώθησε σε έξαρση της εμφύλιας διαμάχης.
- Αξιοποίησε τον πόθο των Κυπρίων για ένωση, ενώ η επιλογή της ήταν η διπλή ένωση, κάτι που και επιμελώς απέκρυπτε.
- Χρηματοδότησε και καθοδήγησε μερίδα του κυπριακού Τύπου σε μια πρωτοφανή προπαγάνδα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και υπέρ των επιλογών της.
- Παρακίνησε τους τρεις μητροπολίτες να προχωρήσουν σε αντικαταστατική καθαίρεση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, προκαλώντας μείζονα εκκλησιαστική κρίση και περαιτέρω διχασμό του λαού.
- Προέβη σε απειλητική υπόδειξη προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο (Ιανουάριος 1972) να αποχωρήσει από την προεδρία της Δημοκρατίας και από την ενεργό πολιτική.
- Σχεδίασε την πραγματοποίηση, τον Φεβρουάριο του 1972, πραξικοπήματος σε βάρος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, το οποίο ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, λόγω αποκάλυψης του σχεδίου στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας.
- Προχώρησε σε άτυπη συμφωνία συνεργασίας με την Τουρκία για ανατροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και επιβολή λύσης αρεστής στις δύο χώρες και τους συμμάχους τους. Από επίσημο έγγραφο του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών επιβεβαιώνεται ότι Ελλάδα και Τουρκία, με τη σύμφωνη γνώμη, ίσως και την υποστήριξη και προτροπή, των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, είχαν συζητήσει το ενδεχόμενο συνεργασίας τους, με στόχο την ανατροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την επιβολή νατοϊκής λύσης στο Κυπριακό.
Η σύνοδος των Υπουργών Εξωτερικών της συμμαχίας στη Λισαβόνα τον Ιούνιο του 1971 φαίνεται ότι απετέλεσε κρίσιμης σημασίας γεγονός για τα όσα επακολούθησαν στο Κυπριακό. Προχώρησε σε σταδιακή αλλαγή του βασικού προσανατολισμού της Εθνικής Φρουράς. Από μηχανισμό άμυνας της Κύπρου έναντι τουρκικής επιβολής τη μετέτρεψε σε μηχανισμό εσωτερικού ελέγχου της Δημοκρατίας.
Η απόφαση για την πραγματοποίηση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 είχε ληφθεί αρκετούς μήνες πριν από την εκδήλωσή του από την τότε ηγεσία της χούντας (Ιωαννίδης, Γκιζίκης, Ανδρουτσόπουλος, Μπονάνος, Γαλατσάνος). Χρονικά προσδιορίζεται στο φθινόπωρο του 1973, ενώ από τον Φεβρουάριο του 1974 άρχισε η συστηματική προπαρασκευή του. Τελικός στόχος του πραξικοπήματος ήταν είτε η εξόντωση του Μακαρίου είτε η βίαιη απομάκρυνσή του όχι μόνο από την εξουσία, αλλά και από την Κύπρο.
Τον Απρίλιο του 1974 ελήφθη η απόφαση για τον προσδιορισμό του χρόνου πραγματοποίησης του πραξικοπήματος και δόθηκε η εντολή στην ΕΟΚΑ Β «να κτυπά στο ψαχνό», με στόχο τη δημιουργία συνθηκών που να δικαιολογούν την πραγματοποίησή του. Την ίδια χρονική στιγμή οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή της Μερσίνας άρχισαν τις προετοιμασίες για την εισβολή. Τα τρία συντάγματα της 39ης Μεραρχίας πραγματοποίησαν εκ περιτροπής αποβατικές ασκήσεις στον Κόλπο της Μερσίνας, μετακινήθηκαν μονάδες, πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις αερομεταφοράς δυνάμεων και όλες οι μονάδες εφοδιάσθηκαν με υλικό εκστρατείας.
Περί τα τέλη Μαΐου του 1974 οι τουρκικές δυνάμεις οι οποίες θα λάμβαναν μέρος στην εισβολή τέθηκαν σε κατάσταση επιφυλακής με λήψη πρόσθετων μέτρων εναντίον της κατασκοπίας. Η πραξικοπηματική ηγεσία της Εθνικής Φρουράς αντιμετώπισε πλημμελώς τις διασταυρωμένες πληροφορίες, τις οποίες ελάμβανε για την επικείμενη τουρκική εισβολή. Αλλά και κατά την έναρξη της εισβολής η αντιμετώπιση ήταν χλιαρή έως απαθής…
(Από το Πόρισμα Φακέλου της Κύπρου, Βουλής Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας, σελίδες 134-135).
Οι ΗΠΑ θεωρούσαν το πραξικόπημα πάσα για τουρκική εισβολή
Για τους Αμερικανούς, που γνώριζαν εκ των προτέρων τα διαδραματιζόμενα στην Κύπρο, η κατάσταση μετά το πραξικόπημα της χούντας και της ΕΟΚΑ Β’ παρουσίαζε τρία προβλήματα: (Department ofState, Action Memorandum του Άρθρουρ Χάρτμαν στον Χένρι Κίσινγκερ, 15 Ιουλίου 1974)
Πρώτον: Την εσωτερική κατάσταση: Η Εθνική Φρουρά της οποίας ηγούνται Ελλαδίτες αξιωματικοί φαίνεται να έχει πάρει τον στρατιωτικό έλεγχο της Κύπρου. Αμφιβάλλουμε αν αυτό θα συνεχίσει χωρίς καμία πρόκληση. Η μεγάλη και καλά οργανωμένη κομμουνιστική μειονότητα (ίσως 30%) απειλείται ξεκάθαρα και θα αντισταθεί πιθανότατα σε μια απολύτως ελληνική κυριαρχία.
Η μη-κομμουνιστική αριστερά ιδιαίτερα ο Δρ Λυσσαρίδης και η παραστρατιωτική του ομάδα θα αντισταθούν ενεργά στην Εθνική Φρουρά που ηγείται από Έλληνες. Το μακαριακό κέντρο θα απομονωθεί στο ελάχιστο. Η κατάσταση είναι ώριμη για τη συνέχιση της εσωτερικής διαμάχης. Αυτό είναι σημαντικό επειδή αυτά τα αντι-χουντικά στοιχεία μπορούν να αποφασίσουν ότι ο σκοπός τους εξυπηρετείται καλύτερα με την επίθεση σε Τουρκοκύπριους ως μέσο διεθνοποίησης της παρούσας κατάστασης στην Κύπρο και προώθησης της Κύπρου στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Δεύτερον: Τη σοβιετική διάσταση: Οι Σοβιετικοί είναι σίγουρο ότι βλέπουν το πραξικόπημα του ελληνικού στρατού στην Κύπρο με μεγάλη εχθρότητα. Περιμένουμε μια δυναμική διπλωματική αντίδραση από τους Σοβιετικούς ενάντια στη βίαιη αλλαγή στο επίσημα ανεξάρτητο και αδέσμευτο στάτους της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Όπως μπορεί να θυμάστε όταν βγήκαν στην επιφάνεια οι πρώτες φήμες για το ελληνικό πραξικόπημα τον Μάρτιο οι Σοβιετικοί έκαναν διάβημα προς εμάς, πληροφορώντας μας ότι είχαν προειδοποιήσει τους Έλληνες για την αντίθεσή τους σε μια επέμβαση στην Κύπρο και καλώντας την αμερικανική κυβέρνηση στο πνεύμα ύφεσης να παρακαλέσουν τους Έλληνες να αποφύγουν ανεύθυνες ενέργειες στην Κύπρο. Σε εκείνη την περίπτωση αποτρέψαμε τους Σοβιετικούς, αλλά αναμένω ότι θα κάνουν ένα δυνατό διάβημα προς το μέρος μας, καλώντας μας να συνεργαστούμε μαζί τους διμερώς και στο Συμβούλιο Ασφαλείας για την αποκατάσταση της σταθερότητας στην Κύπρο.
Τρίτον: Την τουρκική άποψη: Δεν πιστεύουμε ότι ο στρατηγός Ιωαννίδης έχει συζητήσει το πραξικόπημα αυτό με την κυβέρνηση της Τουρκίας πριν από την πραγματοποίησή του. Παρά τις δηλώσεις ότι το θέμα είναι ζήτημα της Ελλάδας και ότι η νέα κυβέρνηση θα συνεχίσει τις διακοινοτικές συνομιλίες, αναμένουμε ότι η τουρκική κυβέρνηση θα δει τις τελευταίες εξελίξεις με μεγάλη καχυποψία.
Τουλάχιστον στην αρχή περιμένουμε ότι οι Τουρκοκύπριοι θα πάρουν θέσεις άμυνας μέσα στις περιοχές τους και ότι η τουρκική κυβέρνηση θα κινητοποιήσει την 29 Μεραρχία στην περιοχή Ισκεντερούν απ’ όπου θα παρακολουθούν τις εξελίξεις. Οποιαδήποτε ενέργεια από πλευράς του Ιωαννίδη και της κυβέρνησης της Ελλάδας που να δείχνει ότι το πραξικόπημα στην Κύπρο είναι το πρώτο βήμα στον δρόμο της Ένωσης της Ελλάδας με την Κύπρο θα προκαλέσει άμεση και δυνατή αντίδραση από την κυβέρνηση της Τουρκίας που πιθανότατα να συμπεριλαμβάνει τη στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο.
Ο Κίσινγκερ επέμεινε σ’ όλες τις επαφές του ότι το πραξικόπημα ήταν ενέργεια προς την κατεύθυνση της ένωσης, γνωρίζοντας ότι για την Τουρκία αυτό ήταν αιτία για να προχωρήσει στα σχέδιά της. Έλεγε συνεχώς ο πολιτικός προϊστάμενος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να προχωρήσει εάν δεν προκηρύσσετο η ένωση, ενώ την ίδια ώρα χαρακτήριζε ως τέτοια την πραξικοπηματική ενέργεια. (Τα μυστικά αρχεία του Κίσινγκερ, η απόφαση για τη διχοτόμηση, Μ. Ιγνατίου, Κ. Βενιζέλος).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου