Μεγάλη Παρασκευή

Αγιογραφική αναπαράσταση της σταύρωσης, από τον Θεοφάνη τον Κρητικό, 16ος αιώνας*

Μεγάλη Παρασκευή της Εβδομάδας των Παθών ή αλλιώς και εβδομάδα του Πάσχα. 

Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η σταύρωση του Ιησού, κορυφώνεται το Θείο Δράμα και είναι ημέρα απόλυτου πένθους.

Η ημέρα συνοδεύεται από έθιμα ανά την Ελλάδα.  Στην Κρήτη συνηθίζουν να βράζουν σαλιγκάρια και να πίνουν το ζουμί τους, που είναι σαν χολή. Το μεσημέρι, μετά την Αποκαθήλωση του Κυρίου, νεαρά κορίτσια στολίζουν τον επιτάφιο με ανοιξιάτικα λουλούδια (βιολέτες, τριαντάφυλλα και μενεξέδες) και φτιάχνουν στεφάνια ή γιρλάντες, ενώ ψέλνουν το μοιρολόι της Παναγίας. Μετά το στολισμό του επιταφίου οι πιστοί προσέρχονται στις εκκλησίες για να προσκυνήσουν και, όπως συνηθίζεται, άντρες, γυναίκες και παιδιά περνάνε από κάτω όχι μόνο “για να τους πιάσει η χάρη”, αλλά για να δηλώσουν "υποταγή", ομολογία στον Χριστό. Όλη την ημέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε όλη την Ελλάδα και παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία και γίνεται αυστηρότατη νηστεία και απαγορεύεται και η κατάποση του λαδιού. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας εκείνη τη μέρα, φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο είτε καίγεται είτε πυροβολείται και εν συνεχεία καίγεται. Επίσης την ίδια μέρα πολλοί πιστοί επισκέπτονται τους τάφους συγγενών και φίλων ή πραγματοποιείται η εκταφή των νεκρών αν έχει περάσει το απαιτούμενο διάστημα.

*Θεοφάνης ο Κρης (Μπαθάς Στρελίτζας): «Σταύρωση», 1546 Τοιχογραφία Καθολικού Μονής Σταυρονικήτα. 

Ο Θεοφάνης ο Κρητικός (Ηράκλειο 1490 - Ηράκλειο 1559) ή Θεοφάνης ο Κρης ή Θεοφάνης Μπαθάς Στρελίτζας, ήταν ένας από τους εξέχοντες εικονογράφους της Κρητικής Σχολής στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα, και η πιο σημαντική φυσιογνωμία στην καλλιτέχνιση εικονογραφιών και αγιογραφιών της συγκεκριμένης περιόδου. Οι νωπογραφίες οι οποίες φέρουν την υπογραφή του διασώζονται στα ελληνορθόδοξα μοναστήρια του Αγίου Όρους, ειδικά στη μονή Σταυρονικήτα και τη μονή Μεγίστης Λαύρας. Έργα του υπάρχουν και στη μονή Αναπαυσά στα Μετέωρα όπου φιλοξενούνται τα παλαιότερα έργα του τα οποία χρονολογούνται από το 1527, ενδεχομένως και στη μονή Βαρλαάμ όπου έχει όμως αμφισβητηθεί πως είναι αυτός ο πραγματικός δημιουργός στην περίπτωση αυτή και πως πρόκειται για έργο του Φράγκου Κατελάνου.

1. Η Σταύρωση Θεοφάνης ο Κρης, Ιερά Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους, 16oς αιώνας
2. 2. *Η εικόνα παρουσιάζει τη Σταύρωση του Χριστού πάνω στον λόφο Γολγοθά. Στη βάση του Γολγοθά παρατηρείται ένα σπήλαιο με μαύρο φόντο και ανθρώπινα οστά στο εσωτερικό. Ένας άγονος τόπος προς τον οποίο φαίνεται να ρέει το αίμα του Εσταυρωμένου. Ο άγονος τόπος και τα οστά συμβολίζουν το θάνατο και το αίμα τη θυσία του Χριστού ο οποίος έγινε ''λύτρο αντί πολλών'' και ξέπλυνε τις αμαρτίες του ανθρώπινου γένους.
3. 3.  Η σκηνή διαδραματίζεται σε εξωτερικό χώρο, έξω από την Ιερουσαλήμ. Τα τείχη που φαίνονται στο βάθος ανήκουν στην Ιερουσαλήμ καθώς ο Χριστός "έξω της πύλης έπαθε" (Εβρ. ιγ΄ 12) θέλοντας να δείξει ότι η θυσία Του αφορούσε τους πάντες. Το μαύρο φόντο στο πίσω μέρος της τoιχογραφίας, τεχνική που πρώτος ο Θεοφάνης υιοθέτησε, καταφέρνει να αναδείξει τα γαιώδη και χωρίς λάμψη χρώματα και τη συμμετοχή της κτίσης στο Θείο Πάθος.
4. 4.  Στο κέντρο της εικόνας βρίσκεται ο Χριστός γυμνός και σκελετωμένος. Παρουσιάζεται με κλειστά μάτια, το κεφάλι γερμένο προς τα δεξιά, με τα χέρια απλωμένα και με τις παλάμες ανοικτές σα να θέλει να αγκαλιάσει όλη την κτίση. Ο Χριστός δεν δίνει την εντύπωση ότι πέθανε, αλλά αντίθετα ότι κοιμάται. Επιπλέον, δεν κρέμεται αλλά στέκεται πάνω στο Σταυρό δείχνοντάς μας ότι εξουσιάζει το θάνατο. Αυτό υπογραμμίζει και η πινακίδα που γράφει ΟΒΣΛΤΔΞΣ, δηλαδή «Ο Βασιλιάς της Δόξης».
5. 5. Αίματα τρέχουν από τα χέρια και τα πόδια του Χριστού, ενώ από την λογχισμένη πλευρά Του αίμα και ύδωρ τα οποία μαζεύει ένας άγγελος και αποτελεί αναφορά στη θεία Ευχαριστία. Τη θεϊκή του φύση επισημαίνουν το φωτοστέφανό Του και η παρουσία των αγγέλων, του ήλιου και της σελήνης που θρηνούν για την Σταύρωση του Δημιουργού τους.
6. 6. * Δεξιά και αριστερά του Χριστού, βρίσκονται δύο ληστές. Ο αμετανόητος ληστής έχει την πλάτη του στραμμένη προς το Χριστό παρουσιάζοντας έτσι την περιφρόνησή του προς τον Κύριο, ενώ ο δίκαιος ληστής κοιτάει το Χριστό , έχοντας μετανοήσει και αναγνωρίσει στο πρόσωπό Του τον πραγματικό Θεό. Δίπλα στους ληστές βλέπουμε τους δήμιους να σπάνε τα κόκαλά τους. Αυτό το έκαναν ώστε να συντομεύσουν το θάνατό τους.
7. 7.  Η Παναγία, περιτριγυρισμένη από μαθήτριες του Χριστού ατενίζει τον Υιό της πάνω στο Σταυρό και οι κινήσεις της εκφράζουν συγκρατημένη θλίψη και ικεσία, συναισθήματα όχι και τόσο ρεαλιστικά. Ο Ιωάννης αποτελεί μια πιο ανθρώπινη μορφή, κοιτάζει ευθεία μπροστά αφού: "Διανοείται περισσότερο το Άγιο Πάθος, ενώ αντιθέτως η Παναγία το ζει, πονάει για το παιδί της και γι' αυτό έχει τη διάθεση να κινηθεί προς αυτό, ενώ ο θεολόγος δεν την έχει. Δείχνει μόνο τη διάθεση να στρίψει προς τον Εσταυρωμένο και να αναβλέψει προς αυτόν.".
8. 8. *Πίσω από τον Χριστό βρίσκεται ο εκατόνταρχος Λογγίνος με τη στρατιωτική του ενδυμασία. Φέρει φωτοστέφανο γιατί εκτός από την αθωότητα του Χριστού ομολόγησε και την πίστη του σε Αυτόν. *Κάτω δεξιά της εικόνας βλέπουμε στρατιωτικούς να μοιράζουν τα ιμάτια του Χριστού. *Στο πλάι της εικόνας φαίνονται μικρά φέρετρα από τα οποία βγαίνουν άνθρωποι αντίστοιχου μεγέθους και συμβολίζουν την κάθοδο του Χριστού στον Κάτω Κόσμο καθώς και την αποδοχή και αναγνώρισή Του από τους πεθαμένους
9. 9. *Πάνω από τον Σταυρό βρίσκονται ο ήλιος και το φεγγάρι, αντιρρεαλιστικά στοιχεία που αντιπροσωπεύουν την φύση που πενθεί. Είναι ζωγραφισμένα σαν ανθρώπινα πρόσωπα και τα χρώματα δεν είναι τυχαία. "Ο μεν ήλιος με χρώμα κόκκινον αιματώδες, η δε σελήνη στακτόχρους, με τας ακτίνας γυρισμένας προς το μέρος του Χριστού, εις σημείον ότι εσκοτίσθησαν κατά την Σταύρωσιν.''(Φ. Κόντογλου, Έκφρασις)
10. 10. Βιβλιογραφία: http://maroula65.blogspot.gr/2012/04/blog-post_3337.html Παν. Α. Ανδριόπουλος, Η ΣΤΑΥΡΩΣΙΣ http://www.i-m-patron.gr/i-m-patron-old.gr/keimena/texnh/stavrosis.html http://logomnimon.wordpress.com/2013/04/27  Ναταλία Ροδοπούλου Περιστεροπούλου Φωτεινή Σχολικό έτος 2013-14 

Με πληροφορίες από το διαδίκτυο