ΚΥΚΛΩΨ σε σκηνοθεσία Β. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΜΕ ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΚΑΤΑ  ΤΟΥ ΑΤΟΜΙΚΟΥ

ΚΥΚΛΩΨ σε σκηνοθεσία Β. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 

Ο Κύκλωπας είναι ένα σατυρικό δράμα του Ευριπίδη. Τα σατυρικά δράματα είθισται να ολοκληρώνουν μια τριλογία τραγωδιών. Παίζονταν μάλιστα μετά την ολοκλήρωση αυτής της τριλογίας, σε μια λογική να «ελαφρύνουν» το δραματουργικό έργο το οποίο είχε προηγηθεί, εντασσόμενο ή ακόμα καλύτερα συμπληρώνοντας την τριλογία, μιας και αντλούσε κατά κανόνα το θέμα του από τον ίδιο μυθικό κύκλο. 

 Μετά το βαρύ δράμα, η θεματική του οποίου είχε να κάνει με τα πάθη των ανθρώπων,  ακολουθούσε προς τέρψη των θεατών ένα έργο το οποίο χαρακτηριζόταν από κάποια σχετική ελαφρότητα. Αποτελούσε ξεχωριστή κατηγορία ισορροπώντας όσο  και αναμειγνύοντας το αστείο με το σοβαρό. Ήταν δηλαδή μια πρωταρχική μορφή δράματος ανάμεσα στην καθαυτό τραγωδία και κωμωδία, μη εντασσόμενη όμως σε κάποια από αυτές τις δύο. 

Με αυτό ως δεδομένο μπορούμε να πούμε ότι η συγγραφή του δεν είχε την ίδια βαρύτητα την οποία απαιτούσε αυτή καθαυτή η τριλογία. Ο τραγωδός μπορούσε να κινηθεί άνετα ανάμεσα στην παρωδία και στη σάτιρα στηριζόμενος όμως πάνω στα θέματα και στις σκηνές από τις τραγωδίες που είχαν προηγηθεί.

Όσο όμως πιο εύκολη (σε σχέση με την τριλογία πάντα) ήταν η συγγραφή ενός σατυρικού δράματος στα χρόνια της αρχαίας Αθήνας άλλο τόσο δύσκολη είναι η σκηνοθεσία του στις μέρες μας, μιας και ο σκηνοθέτης πρέπει να «σχοινοβατήσει» ουσιαστικά ανάμεσα στην κωμωδία και στην τραγωδία με το κίνδυνο μιας ετεροβαρούς πρότασης προς τη μια ή την άλλη πλευρά, να  ελλοχεύει πάντα.

Ο «Κύκλωπας» είναι ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της Οδύσσειας, γεμάτο καίριους όσο και σημαντικούς συμβολισμούς. Στην υπόθεση του συγκεκριμένου επεισοδίου βρίσκουμε τον Οδυσσέα μαζί με τους συντρόφους του, οι οποίοι έρχονται από την Τροία σε ένα ταξίδι επιστροφής στην πατρίδα, να φθάνουν στη Σικελία παρασυρμένοι από τους άνεμους.  Προκειμένου να πάρουν προμήθειες και να συνεχίσουν το ταξίδι τους, βγαίνουν στο νησί του Κύκλωπα ο οποίος τους πιάνει αιχμάλωτους με σκοπό να τους καταβροχθίσει. Είναι ο πολυμήχανος Οδυσσέας ο οποίος θα σώσει εαυτόν και συντρόφους για να συνεχίσουν το ταξίδι του νόστου.

Στο κείμενο αυτό υπάρχει μια βασική αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο κόσμους: Από  τη μια είναι ο κόσμος του Οδυσσέα με το εύστροφον και πολυμήχανον το οποίο κουβαλά και από την άλλη ο κόσμος των Κυκλώπων, μυθολογικών τεράτων με ένα μάτι (εμφανής συμβολισμός για τη μονοδιάστατη και μονόπλευρη κοινωνία)  . Μέσα στους στίχους του κειμένου θα δούμε να ξεδιπλώνεται η αρχέγονη αντιπαράθεση ανάμεσα στην πολιτισμένη και την πρωτόγονη κοινωνία.  Ο Οδυσσέας ρωτά για τους Κύκλωπες «Ποιόν υπακούν; Ο λαός εξουσιάζει;» Για να πάρει την απάντηση: «Κανένας δεν ακούει κανέναν».  Ή επίσης : «Σιτάρι σπέρνουν; Έχουν χυμό αμπελιού, χυμό του Βάκχου;» Για να του απαντήσουν: «Όχι γι’ αυτό και η χώρα τους χορούς δεν ξέρει».

Η εμφανής αυτή αντιπαράθεση παίρνει την  απόλυτη έκφρασή της ανάμεσα στον Κύκλωπα και στον Οδυσσέα όταν  ο μεν πρώτος λέει «σε κανένα θεό δεν θυσιάζω παρά μόνο σε μένα και στην πιο μεγάλη από όλες θεότητα σε τούτη την κοιλιά μου» και τον Οδυσσέα να αναφέρει υπερασπιζόμενος τους συντρόφους του «χάρη σε αυτούς έφθασα ως εδώ». Ακόμα χειρότερα ο Κύκλωπας καταβροχθίζει δύο συντρόφους του Οδυσσέα οδηγώντας την οριοθέτηση των δύο κοινωνιών στον υπέρτατο βαθμό. Από τη μια έχουμε την κοντόφθαλμη και πρωτόγονη κοινωνία του εγωισμού και του ατομικισμού και από την άλλη την κοινωνία της συλλογικότητας και του πολιτισμού. Γι’ αυτό άλλωστε ο Κύκλωπας χαρακτηρίζεται στο κείμενο από τον Ευριπίδη ως «άνομος» και «ανόσιος».

Εξαιτίας αυτής ακριβώς της υπόθεσης, ο Κύκλωπας θα μπορούσε να είναι ένα ιδιαίτερο σημαδιακό έργο την εποχή των τριών μνημονίων. Θα μπορούσε να οδηγήσει τον προβληματισμό μας για το πώς το συλλογικό και το αλληλέγγυο μπορούν να λειτουργήσουν ως εναλλακτική απέναντι σε μια καθημαγμένη, ελέω τρόικας και ανίκανης πολιτικής ηγεσίας, πατρίδας . Για να το πούμε πιο απλά θα μπορούσε να είναι ένα από τα ιδανικότερα έργα πάνω στο οποίο, ως εφαλτήριο, να στηριχθεί μια πρόταση υπεράσπισης της συνοχής της κοινωνίας απέναντι στις εκφάνσεις του ατομισμού που συχνά βλέπουμε γύρω μας.

Ο Β. Παπαβασιλείου  κατορθώνει να ανεβάσει μια συνεκτική παράσταση. Έχοντας στο πλευρό του σημαντικούς ηθοποιούς αλλά και συνεργάτες, προτείνει μια παράσταση άρτια σκηνοθετημένη.

Όμως:

Χάνει το στοίχημα ακριβώς στα δύο βασικά ζητήματα που προαναφέραμε. Προτείνει εν ολίγοις μια παράσταση η οποία γέρνει πολύ περισσότερο προς μια «αριστοφανική» εκδοχή του Κύκλωπα, με το κέντρο βάρους της παράστασης να είναι προς την κωμωδία, με τον Οδυσσέα να παρουσιάζεται ως  πειρατής Τζακ Σπάροου (!) και η σκηνοθεσία του να χαρακτηρίζεται από το ετεροβαρές του γεγονότος.

Επιλέγει επίσης η πρότασή του, σε επίπεδο λόγου, να προσπεράσει το δίπολο πολιτισμένης και πρωτόγονης κοινωνίας προσεγγίζοντας τον Κύκλωπα ως λαβωμένο εραστή, «σαν ένα τύπο που ενδίδει τελικά στον ανθρωποφαγικό λόγο, λόγω τραύματος».  Ελπίζουμε τα συμπτώματα σύγχρονου κοινωνικού κανιβαλισμού με τα οποία ερχόμαστε καθημερνά αντιμέτωποι να μην τα χαρακτηρίζει ως αποτέλεσμα πληγωμένου ερωτισμού!

Όπως προείπαμε η πρότασή του, ως αριστοφανική κωμωδία πάντα, χαρακτηρίζεται από αρτιότητα. Κατορθώνει να αποσπάσει ιδιαίτερα δυνατές ερμηνείες από τους τρεις ήρωες του έργου με τον έμπειρο Νίκο Καραθάνο να ξεχωρίζει μακράν στο ρόλο του Οδυσσέα. Είναι αυτός που με τη λυγμική εκφορά του λόγου του κατορθώνει, έστω προς ώρας, να μας θυμίσει τη δραματική πλευρά του έργου στο μονόλογο του ήρωα που υποδύεται. Πολύ σημαντική η παρουσία του χορού με ιδιαίτερη αναφορά στη διαχείριση της κίνησής του.

Πληροφορίες:

Μετάφραση – Σκηνοθεσία Βασίλης Παπαβασιλείου

 Διασκευή Βασίλης Παπαβασιλείου – Σωτήρης Χαβιάρας 

Σκηνικά – Κοστούμια Μαρί Νοέλ Σεμέ

Μουσική Δημήτρης Καμαρωτός

Φωτισμοί Ελευθερία Ντεκώ

Κίνηση sinequanon         
Διανομή
Οδυσσέας
Νίκος Καραθάνος
Κύκλωπας
Δημήτρης Πιατάς
Σιληνός
Νίκος Χατζόπουλος

Χορός

Γιώργος Γιαννακάκος

Θανάσης Δήμου

Ηλίας Ζερβός

Βασίλης Καραμπούλας

Κώστας Κοράκης

Γιάννης Κότσιφας

Λαέρτης Μαλκότσης

Άγγελος Μπούρας

Μιχάλης Οικονόμου

Χρήστος Σαπουντζής

Μιχάλης Σαράντης

Γιώργος Συμεωνίδης

Χάρης Τζωρτζάκης

Άγγελος Τριανταφύλλου

Σωτήρης Τσακομίδης

Γιωργής Τσουρής

Νικόλας Χανακούλας