Ο ΕΝΔΟΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ

Αγαπητή Ελένα της Λουντμίλα Ραζουμόφσκαγια

Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης ένα από τα βασικά συνθήματα αντιπαράθεσης στους κόλπους της αριστεράς ήταν το «Μαθητές Καθηγητές είναι συναγωνιστές». Το σύνθημα αυτό υιοθετούσε η θεσμική αριστερά έχοντας ως άποψη ότι οι καθηγητές είναι αφενός εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα, αφετέρου ενεργά μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας. Από την άλλη πλευρά ο χώρος της ριζοσπαστικής αριστεράς διαφωνούσε μιας και θεωρούσε την εκπαίδευση (όχι άδικα σε ένα βαθμό) ως ένα από τους βασικούς πυλώνες εμπέδωσης της ιδεολογικής κυριαρχίας της άρχουσας  τάξης και τους καθηγητές ως εντεταλμένα όργανα τα οποία ως αποστολή είχαν την εμπέδωση στους μαθητές/σπουδαστές αυτής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Ως εκ τούτου στους εκπαιδευτικούς αγώνες τους ταύτιζε, μιας και τους θεωρούσε εκπαιδευτικούς «μπάτσους»,  με την πλευρά της αστικής τάξης.  Αυτή η ακραία άποψη οδηγούσε στην απόρριψη του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και της εκπαίδευσης συνολικότερα. Δεν κρατούσε δηλαδή μια κριτική στάση απέναντι στο περιεχόμενο της εκπαιδευτικής διδασκαλίας και άρα δεν ενέτασσε την αλλαγή αυτή του περιεχομένου στους αγώνες της. Προτιμούσε να απορρίπτει συλλήβδην την εκπαίδευση αυτή καθαυτή. Γι’ αυτό και ένα ακραίο τμήμα της έφτανε στο σημείο να υιοθετεί το σύνθημα «Το μόνο κόκκινο πανεπιστήμιο είναι αυτό που  καίγεται».

Είναι όμως αυτή η άποψη η οποία στα τέλη της δεκαετίας του ’80 οδήγησε μερίδα του ριζοσπαστικού εκπαιδευτικού κινήματος στη διεκδίκηση του αιτήματος για το πολιτικό 5 (όλοι ανεξαιρέτως έπρεπε να παίρνουν τη βάση δηλαδή το βαθμό 5) αλλά και στα μαζικά συνεργεία αντιγραφής. Το περιεχόμενο της διδασκαλίας, η εκπαίδευση του μαθητή/φοιτητή δεν είχε καμία απολύτως σημασία, το μόνο σημαντικό ήταν το απολυτήριο και το πτυχίο. Ήταν αυτή η λογική η οποία έχει το μερίδιο της ευθύνης που της αναλογεί για το ότι μερίδα των μαθητών αποφοιτούσε μη γνωρίζοντας ούτε στοιχειώδη ορθογραφία ή το ότι είχαμε πτυχιούχους φοιτητές σε ελάχιστη επαφή με τη γνώση που πρέπει να συνοδεύει ένα πτυχίο.

Η συγγραφέας Λουντμίλα Ραζουμόφσκαγια σπούδασε στο Ινστιτούτο Θεάτρου, Μουσικής και Κινηματογράφου της Αγίας Πετρούπολης και ξεκίνησε την καριέρα της ως θεατρική συγγραφέας στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Ήταν στα τέλη της συγκεκριμένης δεκαετίας όταν της ανατέθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού της Σοβιετικής Ένωσης η συγγραφή ενός θεατρικού έργου με θέμα την «ταραγμένη εφηβεία». Καρπός αυτής της ανάθεσης ήταν το έργο Αγαπητή Ελένα ένα έργο αρκετά προφητικό (;) για την εποχή του, το οποίο ξεχώριζε για την καίρια ανάδειξη των εσωτερικών αντιθέσεων που υπήρχαν μέσα στην εκπαίδευση, αλλά και στην κοινωνία κατ’ επέκταση. Σε αυτό γινόμαστε μάρτυρες μιας αντιπαράθεσης, ήπιας στην αρχή η οποία κορυφώνεται  βίαια στο τέλος, ανάμεσα σε δύο μέρη.

Το ένα μέρος αντιπροσωπεύει η καθηγήτρια Ελένα, η οποία συμπυκνώνει με την παρουσία της τη μεγαλύτερη γενιά και η οποία κουβαλά αδιαπραγμάτευτες αξίες όπως είναι η ηθική, η εντιμότητα, η εργατικότητα αλλά κυρίως η πίστη της στο εκπαιδευτικό έργο και στο οποίο έχει ταχθεί ως υπηρέτης του.

Στην άλλη πλευρά βρίσκουμε τέσσερις μαθητές της οι οποίοι με αφορμή τη γιορτή της καθηγήτριάς τους, την επισκέπτονται έχοντας όμως στο μυαλό τους να την πείσουν, να την πιέσουν και στο τέλος να την εξαναγκάσουν, ακόμα και βίαια, στο να τους δώσει πρόσβαση στις γραπτές εξετάσεις τους ώστε να τα διορθώσουν και  να κατορθώσουν να πάρουν το πολυπόθητο πτυχίο. 

Η σκιαγράφηση των τεσσάρων φοιτητών  από τη συγγραφέα παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, είναι αυτή που το κάνει σημαντικό . Οι τρεις ήρωες και η μια ηρωίδα του έργου αποτελούν μια ακτινογραφία των αξιών που έχει ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 υιοθετήσει η νεολαία, αλλά και μια καταγραφή των ανθρώπων οι οποίοι με την κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού δέκα χρόνια αργότερα, θα διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι στην, μετά την πτώση του τείχους,  εποχή.  Είναι η αποτύπωση των υπαρκτών σχέσεων μέσα στο «σοβιετικό» μοντέλο. Το κοινό νήμα που συνδέει και τους τέσσερις είναι ο αριβισμός και ο ατομικισμός.  Ο Βαλόντια, ηγέτης της παρέας, γιος διπλωμάτη, βλέπει τον εξαναγκασμό της καθηγήτριας ως πρόβα των ικανοτήτων του στη διπλωματική καριέρα που θέλει να ακολουθήσει. Ο Βίτια, αλκοολικός και ουσιαστικά απόκληρος της «σοσιαλιστικής κοινωνίας» θέλει απλά να τη βγάλει καθαρή μέχρι το επόμενο μεθύσι του. Είναι ο μοναδικός στον οποίο μπορείς να βρεις κάποια ίχνη ευαισθησίας. Η Λιάλια, μοναδική κοπέλα της παρέας είναι αυτή η οποία φυλάει την παρθενιά της για να πετύχει μια καλή τιμή σε πλειστηριασμό τα επόμενα χρόνια. Και ο τέταρτος Πάβελ, χαμένος, άβουλος, πειθήνιο όργανο των άλλων, είναι ο μέσος «σοβιετικός» πολίτης. Η κριτική που ασκεί η συγγραφέας στη «σοσιαλιστική κοινωνία» είναι καίρια, διορατική και καθοριστική. Το έργο της θα απορριφθεί από το υπουργείο Πολιτισμού αλλά θα ανέβει μετά το 1981 σε πάνω από είκοσι θέατρα της χώρας μέχρι που το 1983 η σοβιετική λογοκρισία το απαγόρευσε και το υπουργείο αποφάσισε την πλήρη αφαίρεσή του από το ρεπερτόριο. Έπρεπε να έρθει το 1985 η περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ και να αρθεί η απαγόρευση στα πλαίσια της διαφάνειας (γκλάσνοστ) που εφάρμοσε.

Είναι αυτή η διορατικότητα της συγγραφέως η οποία καθιστά το έργο επίκαιρο μέχρι και σήμερα, ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες όπου η μηχανοποίηση της εκπαίδευσης μέσα σε ένα πλαίσιο νεοφιλελευθερισμού αναπαράγει τις ίδιες παραμέτρους.  Η εκπαίδευση επαφίεται στα χέρια κάποιων καλοπροαίρετων καθηγητών ενώ η νεολαία, γέννημα θρέμμα δυστυχώς του νεοφιλελευθερισμού και του παρασιτισμού που κυριάρχησε τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας, δείχνει εγκλωβισμένη (σε ένα μεγάλο μέρος της) σε ατομικές επιλογές.

Η αγαπητή Ελένα έχει ανέβει ως εναρκτήριο έργο του θεάτρου Επί Κολωνώ  το 2000 από την ομάδα Νάμα ξανά με τεράστια επιτυχία αλλά και αρκετά βραβεία επίσης. Ανεβαίνει εκ νέου τη φετινή περίοδο 2014-2015 με την Αριέττα Μουτούση ως Ελένα (η δασκάλα που πεισματικά και για χάρη άλλων καιρών υπερασπίζεται ιδανικά και αξίες) να κουβαλά ήδη την πολύτιμη πείρα από την πρώτη παράσταση όπου έπαιζε τον ίδιο ρόλο και με την ερμηνεία της να είναι αψεγάδιαστη.  Πολλοί καλοί έως υποδειγματικοί οι Γ. Λεάκος (αποδίδει περίφημα τον στυγνό και χειραγωγό Βαλόντια) και Χρ. Κοντογεώργης  (ως ο χαμένος και τραγικά ευάλωτος Βίτια), με την Ηρώ Πεκτέση και τον Δημήτρη Σαμόλη να έχουν μπει γερά στο ρόλο τους.

Στην επιτυχία της παράστασης σημαντικό μερίδιο έχουν τόσο οι μεταφραστές του κειμένου ( ο λόγος ρέει κρυστάλλινος) όσο και τα σκηνικά, τα κουστούμια αλλά και οι φωτισμοί των άλλων συντελεστών.

Η εμφύλια διαμάχη και μάλιστα σε άγρια μορφή, ανάμεσα στα μέλη της  εκπαιδευτικής κοινότητας είναι εδώ!

 

Βασικοί Συντελεστές 

Μετάφραση: Βικτώρια Χαραλαμπίδου,  Ειρήνη Χαραλαμπίδου

Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη 

Καλλιτεχνική διεύθυνση/Σκηνικά/κοστούμια/αφίσα: Γιώργος Χατζηνικολάου  

Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος

Φωτογραφίες: Δημήτρης Στουπάκης

 Βοηθοί σκηνοθέτη: Χρυσόθεμις Αμανατίδη,  Βάλεια Τζανέτου 

Διανομή 

Ελένα Σεργκέγιεβνα: Αριέττα Μουτούση

Βαλόντια: Γιάννης Λεάκος

Πάβελ: Δημήτρης Σαμόλης

Βίτια: Χρήστος Κοντογεώργης

Λιάλια: Ηρώ Πεκτέση 

Πρώτη παράσταση: Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 2014

Τελευταία παράσταση: Σάββατο 31 Ιανουαρίου 2015

Ημέρες & ώρες παραστάσεων:

Πέμπτη, Παρασκευή 9:15 μμ, Σάββατο 6:30 μμ και 9:15 μμ, Κυριακή 18:30

Θέατρο επι Κολωνώ: Ναυπλίου 12 & Λένορμαν 94, Κολωνός, Αθήνα

Τηλ 210 5138067 (κάθε μέρα -κατά κανόνα-1:00 μμ με 10:00 μμ)