«Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη», σε σκηνοθεσία Δ. Αβδελιώδη

Προσεγγίζοντας τον Σωκράτη

«Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη», σε σκηνοθεσία Δ. Αβδελιώδη

Του Κώστα Σαμάντη από την Ρήξη φ. 131

Ο Σωκράτης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους στα χρόνια της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η προσωπικότητά του έντονη, αμφιλεγόμενη όσο και αιρετική, λειτούργησε ως ενοχλητική συνείδηση στην πόλη της Αθήνας και μέχρι σήμερα προκαλεί συζητήσεις πάνω στο έργο του. Το αξιοσημείωτο είναι ότι για τη διδασκαλία του δεν εισέπραξε το παραμικρό αντίτιμο, τη στιγμή που ήταν αφοσιωμένος πλήρως σε αυτήν. Θεωρούσε υποχρέωσή του, από το πρωί μέχρι το βράδυ, να περπατά στους δρόμους της Αθήνας συζητώντας και διδάσκοντας με αυτό τον τρόπο τους νέους της εποχής. Η διδασκαλία του ήταν πάντα προφορική και δεν άφησε δυστυχώς, καμία γραπτή παράδοση. Η πρόσληψή μας γίνεται μέσω των όσων παρέδωσαν γραπτά οι μαθητές του. Σημαντικότερος και επιφανέστερος όλων είναι ο Πλάτωνας.


Η δίκη του υπήρξε η σημαντικότερη στην ιστορία, μετά προφανώς τη δίκη του Ιησού Χριστού, και προξενεί ακόμη και σήμερα, 2.400 χρόνια μετά, συζητήσεις σε φιλοσοφικό, κοινωνικό, αλλά και πολιτικό επίπεδο.
Για να καταλάβουμε ενδεχομένως τι οδήγησε τους Αθηναίους ώστε να τον καταδικάσουν εις θάνατον μετά την έωλη μήνυση του άσημου ποιητή Μέλητου θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν το χρονικό πλαίσιο των όσων διαδραματίστηκαν. Η δίκη του έλαβε χώρα το 399 π.Χ., όταν πλέον ο Πελοποννησιακός πόλεμος (ένα είδος παγκόσμιου πολέμου της εποχής) ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη, είχε αρχίσει να κουράζει τους Αθηναίους. Τότε ακριβώς ο Σωκράτης λειτουργώντας ως συνείδηση της πόλης περιπατούσε με τους μαθητές του βάζοντας ζητήματα ουσιαστικά για την εποχή. Ίσως για αυτό ακριβώς ο Μέλητος τον μήνυσε για διαφθορά των νέων, αλλά και για την είσοδο «καινών δαιμονίων» στην πόλη. Η απόφαση για την καταδίκη του πάρθηκε με 80 ψήφους διαφορά σε ένα σώμα 500 δικαστών. Αρκούσε δηλαδή η διαφορετική στάση 40 από αυτών για να οδηγήσει τη δίκη σε διαφορετικό αποτέλεσμα. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Ο Σωκράτης αν και του δόθηκε η ευκαιρία, στο ενδιάμεσο της εφαρμογής της ποινής, να δραπετεύσει με τη βοήθεια των μαθητών του, έμεινε πιστός τόσο στην απόφαση της πόλης, όσο και στη διδασκαλία του, και ήπιε το κώνειο πράγμα που τον κατέστησε ως έναν εκ των διασημότερων που εκτελέστηκαν από την Εξουσία.
Αυτή ακριβώς τη δίκη καταγράφει το έργο του Πλάτωνα «Απολογία Σωκράτους» το οποίο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Το μεν πρώτο ασχολείται με την απολογία του φιλόσοφου κατά την οποία αντικρούει την κατηγορία, το δε δεύτερο με την τοποθέτησή του πάνω στο ζήτημα της ποινής και η οποία κλείνει με τη χαρακτηριστική φράση: «Αλλά τώρα πια είναι ώρα να φύγουμε, εγώ για να πεθάνω, κι εσείς για να ζήσετε. Ποιοι από μας πηγαίνουν σε καλύτερο πράγμα, είναι άγνωστο σε όλους εκτός από τον Θεό.»
Ο Δήμος Αβδελιώδης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι γνωστός από τη σκηνοθεσία του στον κινηματογράφο, έχοντας παραδώσει τρεις πολύ σημαντικές ταινίες, «Το δέντρο που πληγώναμε», «Η νίκη της Σαμοθράκης» και «Η εαρινή σύναξη των αγροφυλάκων». Σε αυτές καταθέτει την ιδιαίτερη ευαισθησία που τον χαρακτηρίζει έχοντας ως εφόδιο την αγάπη του για τα χώματα που πατά, την οφειλόμενη τιμή στις παραδόσεις αυτού του τόπου. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ταινίες του αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από τους φίλους του κινηματογράφου. Είναι όμως εξίσου γνωστός από την ιδιαίτερη σκηνοθετική, θεατρική ματιά του. Η επιλογή της θεματογραφίας του δεν είναι τυχαία. Επιλέγει να ασχοληθεί με ζητήματα που πηγάζουν από τις παραδόσεις, την ιστορία και τον πολιτισμό που κουβαλά αυτός ο τόπος διαχρονικά επί δυόμισι αιώνες. Δεν εκπλήσσει λοιπόν που ανεβάζει έργα τα οποία αναφέρονται στον Παπαδιαμάντη, στο Βιζυηνό, στον Καραγκιόζη, αλλά και στον Πλάτωνα. Στα έργα του δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον Λόγο καθώς με τον ιδιαίτερο, διδακτικό εν τέλει, τρόπο που σκηνοθετεί θέλει να συνομιλήσει κατ’ ευθείαν με τους θεατές του, αλλά ταυτόχρονα επιδιώκει τον προβληματισμό τους. Γι’ αυτό εξάλλου μετά το τέλος των παραστάσεων ο θεατής αποχωρεί από τη θεατρική σκηνή, κουβαλώντας ζωντανά ερωτήματα.
Η τελευταία θεατρική πρότασή του, Πλάτωνος «Απολογία Σωκράτους» είναι ιδιαίτερα ρηξικέλευθη. Μέσα σε μια λιτή όσο και ουσιαστική παράσταση ανεβάζει το κείμενο του Πλάτωνα στην αρχαία ελληνική γλώσσα συνοδεύοντάς τη βέβαια με τη μετάφραση του κειμένου στα νέα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Επισκεφθήκαμε αυτή την παράσταση έχοντας στο μυαλό μας την αμφιβολία του κατά πόσον μπορεί ένα έργο διάρκειας εκατό λεπτών, να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον μας. Αλλά επίσης και με το ερώτημα του κατά πόσο μια τέτοια παράσταση μπορεί να λειτουργήσει θεατρικά στις σημερινές συνθήκες. Με την ολοκλήρωσή της, είχαμε πάρει τις απαντήσεις μας. Ο χρόνος, βασικό συστατικό του έργου μιας και η κλεψύδρα (το θεατρικό εύρημα του σκηνοθέτη) λειτουργεί διαδραστικά, περνά χωρίς να το αντιληφθούν οι θεατές εντυπωσιασμένοι από τη ροή του έργου. Σημαντικό ρόλο σε αυτό δεν παίζει μόνο η μέθοδος διδασκαλίας του σκηνοθέτη, αλλά εξίσου και η ερμηνεία του Βασίλη Καραμπούλα (Σωκράτης) ο οποίος μεταδίδει την εντύπωση ότι συνομιλεί με το κοινό, το οποίο ενσωματώνει τους προβληματισμούς και τις αγωνίες του. Η τρίχρονη, σχεδόν, προετοιμασία του έργου αποδίδει τα μέγιστα, εγκαθιστώντας στο θεατή την εντύπωση ότι έχει συμμετάσχει σε μια μυσταγωγική τελετή. Και μόνο η απόδοση από τον Βασίλη Καραμπούλα όλου του κειμένου στην αρχαία ελληνική, αποτελεί έναν προσωπικό του άθλο. Σημαντική και η συμμετοχή του Θανάση Δισλή (Μέλητος).
Το στοίχημα έχει πλέον κερδηθεί: Όταν ο σκηνοθέτης ενσκήπτει πάνω στο κείμενο, κουβαλά τη μέθεξη που εμπεριέχουν τα αρχαία κείμενα και αγωνιά για το παρόν αυτού του τόπου, κατορθώνει και μετατρέπει 2.400 χρόνια μετά το κείμενο του Πλάτωνα ως μια ολοκληρωτικά βιωμένη εμπειρία. Μια παράσταση που αξίζει κανείς να δει και να ξαναδεί.

Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

u Διδασκαλία αρχαίου κειμένου, μετάφραση, σκηνικός χώρος, σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης
u Επιμέλεια μετάφρασης υπερτιτλισμού: Αμαλία Κοντογιάννη
u Εικαστική παρέμβαση: Αριστείδης Πατσόγλου
u Σκηνογραφικός σχεδιασμός κλεψύδρας: Κώστας Κοτσανάς
u Βοηθοί σκηνοθέτη: Αθηνά Ζώτου, Ειρήνη Ζάρρα
u Ηθοποιοί: Βασίλης Καραμπούλας (Σωκράτης), Γιάννης Κολόι  (Μέλητος)

Το Σάββατο 11 Μαρτίου 2017, στις 19:00 η παράσταση θα ανέβει στον χώρο πολιτικής και πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής» (Ξενοφώντος 4, πλ. Συντάγματος).
Προπώληση εισητηρίων στον χώρο και στο Εναλλακτικό βιβλιοπωλείο (Θεμιστοκλέους 37, Εξάρχεια).