Οι επίγονοι του Αλκιβιάδη

Και το άγαλμα της Βορείου Ηπείρου στην Πατησίων

του Κώστα Σαμάντη από την Ρήξη Νοεμβρίου /φ. 148

O Αλκιβιάδης Κλεινίου Αθηναίος (450 π.Χ. – 404 π.Χ) ήταν ίσως η πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της αρχαιότητας. Γόνος της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλκμεωνιδών, έγινε γνωστός για την ικανότητα του ως πολιτικός, στρατιωτικός και στρατηγικός σύμβουλος, με ιδιαίτερη δράση στο δεύτερο μισό του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παρότι ήταν φορέας ιδιαίτερων ικανοτήτων, διακατεχόταν από έντονες προσωπικές φιλοδοξίες οι οποίες και καθόριζαν πάντα την προσωπική του στάση. Για αυτό άλλωστε απέκτησε ισχυρούς εχθρούς και οδηγήθηκε σε ευκαιριακές συμμαχίες, στρεφόμενος ακόμη και εναντίον της πατρίδας του. Το 415 π.Χ., παραμονές της εκστρατείας της Σικελίας, της οποίας ήταν εξέχων υποστηρικτής, κατηγορήθηκε, μαζί με φίλους του, ότι μεθυσμένοι κατέστρεψαν τις κεφαλές των Ερμών που κοσμούσαν την πόλη. Καθόλου παράξενο. Πλείστες όσες φορές είχε στραφεί κατά των ιερών, για την αρχαία Αθήνα, Ελευσίνιων Μυστηρίων και η ιεροσυλία ήταν μία από τις επιλογές του. Μετά τον βανδαλισμό των μαρμάρινων αυτών στηλών, δεν δίστασε να καταφύγει στη Σπάρτη, όπου ως στρατηγικός σύμβουλος, πρότεινε, αλλά και επέβλεψε, μεγάλες εκστρατείες των Σπαρτιατών κατά της Αθήνας, οι οποίες μάλιστα υπήρξαν και νικηφόρες. Ο δύστροπος όμως χαρακτήρας του τον οδήγησε στο να αποκτήσει εχθρούς ακόμα και μέσα στη Σπάρτη, γεγονός που με τη σειρά του τον έκανε να καταφύγει στην αυλή του σατράπη Τισσαφέρνη στην Περσία. Από εκεί επέβλεπε για μία ακόμη φορά τις επιθετικές κινήσεις των Περσών κατά την αρχαίας Ελλάδας. Με λίγα λόγια, υπήρξε η επιτομή του αποστάτη, του προδότη, του βανδάλου.

Ο Κωνσταντίνος Σεφερλής είναι ένας από τους σημαντικούς γλύπτες της χώρας μας. Το 1951 κατασκευάζει το μαρμάρινο γλυπτό «Η Βόρειος Ήπειρος». Πρόκειται για ένα έργο το οποίο απεικονίζει μία γυναίκα με δεμένα τα χέρια πίσω στην πλάτη, η οποία ταυτόχρονα προσπαθεί να ανασηκωθεί. Συμβόλιζε την αντίσταση της αλυσοδεμένης όσο και αλύτρωτης γης της Βορείου Ηπείρου. Στο πίσω μέρος του γλυπτού αναγράφεται «ΕΠΟΙΗΣΕ ΚΑΙ ΕΧΑΡΙΣΕ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ/ ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΦΕΡΛΗΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ/ 1951». Το έργο αυτό, τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν το 1953, δώρισε στον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος και το εγκατέστησε στον πεζόδρομο της Τοσίτσα, στο πάρκο μεταξύ του Πολυτεχνείου και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Όπως είναι «αυτονόητο», το συγκεκριμένο άγαλμα, για ευνόητους λόγους («πολιτικούς», χωροταξικούς και εξ αιτίας του ασύλου που καλύπτει την περιοχή), υπέστη πλείστους όσους βανδαλισμούς από τους νεαρούς επίγονους του Αλκιβιάδη, οι οποίοι κατοικοεδρεύουν στην πλατεία Εξαρχείων. Το 2016, ο Δήμος Αθηναίων προέβη σε σειρά αποκαταστάσεων από φθορές και βανδαλισμούς που είχαν υποστεί 100 γλυπτά σε περιοχές αρμοδιότητάς του, με τη «Βόρειο Ήπειρο» του Σεφερλή να είναι ένα από τα έργα αυτά. Πράγματι, το έργο απεκατεστάθη κατόπιν επικοινωνίας με τον γιο του γλύπτη (ο οποίος επίσης ασχολείται με τη γλυπτική και διαμένει στις Ηνωμένες Πολιτείες) και επανατοποθετήθηκε στον πεζόδρομο της Τοσίτσα.
Τα γεγονότα της 28ης Οκτωβρίου με την εκτέλεση του Κωνσταντίνου Κατσίφα στις Βουλιαράτες, είναι γνωστά. Εκτός από το κίνημα αφύπνισης που ξεκίνησε με αφορμή αυτήν την εκτέλεση, υπήρξε επίσης και το έναυσμα για να εκδηλωθεί το αντεθνικό μένος των μπαχαλάκηδων. Μετά τον βανδαλισμό μέσω επιχρωματισμού (σε μια προσπάθεια γελοιοποίησης του μνημείου), οι νεαροί Αλκιβιάδηδες έσπασαν ολόκληρα τμήματα του γλυπτού, επιφέροντας την ολοκληρωτική καταστροφή του.
Νεαροί, οπλισμένοι με αμορφωσιά και μίσος για την παράδοση αυτού του τόπου, οι οποίοι αγαπούν μόνο την καταστροφή. Θλιβερά γεγονότα σε δυσοίωνους καιρούς. Προφανώς με πλήρη άγνοια για το ποίημα το οποίο είχε γράψει η Κική Δημουλά, αφιερωμένο στο συγκεκριμένο μνημείο:

Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως /ἄγαλμα γυναίκας μέ δεμένα χέρια

Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.
Στολίζεις κάποιο πάρκο
Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει
νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες,
πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις.
Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο:
δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
μ’ ἕνα σκοινί μαρμάρινο
κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου
κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις
τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου.
Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
αἰχμάλωτη.
Δέν μπορεῖς
οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου,
οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
Καί δέν εἶν’ τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.
Ἄν κάτι πήγαινε ν’ ἀλλάξει
στήν πορεία τῶν μαρμάρων,
ἄν ἄρχιζαν τ’ ἀγάλματα ἀγῶνες
γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
ὅπως οἱ δοῦλοι,
οἱ νεκροί
καί τό αἴσθημά μας,
ἐσύ θά πορευόσουνα
μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη.

Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως.
Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε
στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου
εὐγονία ἀγαλμάτων,
καλή σοδειά ἀκινησίας.
Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις
ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
σέ λέω γυναίκα.
Σέ λέω γυναίκα
γιατ’ εἶσ’ αἰχμάλωτη.

(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971)
Υ.Γ. Αφορμή και έμπνευση για το κείμενο αυτό υπήρξε ανάρτηση στο facebοok του Πάνου Σταθόγιαννη (11/11/18) στην οποία εμπεριέχεται και το ποίημα της Κικής Δημουλά.