Παγκοσμιοποίηση και Έθνος

Ο Κώστας Βεργόπουλος δεν είναι ένας τυχαίος. Από τους σημαντικότερους οικονομολόγους στην χώρα μας, μαρξιστής, με αναλύσεις πάντα καίριες και εύστοχες. Στο βιβλίο του "Παγκοσμιοποίηση: η μεγάλη χίμαιρα" (εκδ. Λιβάνη) είχα διαβάσει τόσο μία πληρέστατη ανάλυση γιαυτήν όσο και μια έγκυρη πρόβλεψη για την κρίση της, όπως ακριβώς τη ζούμε τον τελευταίο ενάμισυ χρόνο δηλαδή.

Θεωρείται λοιπόν, δικαίως, από τους κορυφαίους στον τομέα του. Στις τελευταίες Ευρωεκλογές (2009)μάλιστα ήταν και υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ.
Γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους έχουν ενδιαφέρον οι απόψεις του όποτε αυτές παρουσιάζονται. Στην Ελευθεροτυπία της 6ης Νοεμβρίου τοποθετείται πάνω στην συκοφαντημένη (από μερίδα της "επαναστατικής" Αριστεράς) έννοια του Έθνους και εκφράζει μία συγκροτημένη όσο και νηφάλια άποψη:

Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
Ζήτημα ζωής και θανάτου

Αραγε, η «εθνική ταυτότητα» σημαίνει κάτι για τα εκατομμύρια των πολιτών και εργαζομένων ή μήπως τίποτε περισσότερο από ένα ξεθωριασμένο «πουκάμισο αδειανό»;
Αραγε, το «έθνος» παραπέμπει σε κοινό συμφέρον και προσδοκία των πολιτών ή μήπως σε εξαπάτηση αυτών από την ιθύνουσα τάξη; Τα ερωτήματα δεν είναι θεωρητικά και ακαδημαϊκά ούτε οι απαντήσεις προφανείς και αβίαστες. Λαμβάνουν, κατά την τρέχουσα κρίση, επείγοντα, πρακτικό, πολιτικό χαρακτήρα. Η παράκαμψη του έθνους και της εθνικής ταυτότητας υποκρύπτει αμφισβήτηση της ικανότητας κάθε κράτους και κοινωνίας να λαμβάνουν «εθνικά» μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης και την έξοδο από αυτήν. Είτε διότι οι δημόσιες και κοινωνικές δαπάνες «φαλκιδεύουν» την ασυδοσία των αγορών είτε διότι διογκώνουν ελλείμματα και χρέος του Δημοσίου. Με την άνευ όρων προσχώρηση στο θεώρημα της παγκοσμιοποίησης και της παντοδυναμίας των αγορών, επιτεύχθηκε ο αποκλεισμός από την οικονομία τόσο του κράτους και της κοινωνίας, όσο και του έθνους, που αποτελεί το ιδεολογικό υπόστρωμα για κάθε θεσμική ρύθμιση των αγορών είτε κρατική είτε κοινωνική.

Ηεπιλογή αυτή βαρύνεται για τη σημερινή γενικευμένη διεθνή κρίση και το αδιέξοδο. Ο απολογισμός της είναι καταστροφικός σε όλα τα πεδία, ώστε ακόμη και η απλή συζήτηση περιττεύει. Η αποστασιοποίηση από το δόγμα της ασυδοσίας των αγορών δεν συνιστά πλέον θεωρητικό ούτε ακαδημαϊκό ζήτημα, αλλά ανάγκη εξόχως συγκεκριμένη, πρακτική, πολιτική.

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, 20 χώρες από τις 27 αυξάνουν το δημόσιο έλλειμμα και το χρέος, προκειμένου ν' αντιμετωπίσουν την οικονομική ύφεση και να καταπολεμήσουν την ανεργία, όπως ακριβώς κατά την κρίση του 1930. Η «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουγκ» διαπιστώνει ότι σήμερα, ελλείψει ευρωπαϊκών λύσεων, τα έθνη επανεγκαθίστανται στη σκηνή της Ιστορίας. Στη Γαλλία, ο Σαρκοζί ανοίγει δημόσιο διάλογο για τον προσδιορισμό της εθνικής ταυτότητας στην εποχή μας και ταυτόχρονα προαναγγέλλει μείζον εθνικό δάνειο προς καταπολέμηση της ανεργίας. Ενώ από την πλευρά της, η γαλλική Αριστερά, με τις διάφορες παραλλαγές της, παραμένει στο «μεταμοντέρνο» ιδεολογικό πλαίσιο της δυσπιστίας και της απόρριψης των «μεγάλων εθνικών αφηγήσεων». Η αναφορά στο έθνος ανακηρύσσεται «παραπλανητικός ελιγμός» της Δεξιάς, προκειμένου να οικειοποιηθεί τις ψήφους της άκρας Δεξιάς στις επικείμενες περιφερειακές εκλογές. Σε πρόσφατη έκδοση με τίτλο «Σε αναζήτηση ένταξης», από ομάδα δημογράφων, γεωγράφων και κοινωνιολόγων του Πανεπιστημίου των Βερσαλλιών, υπογραμμίζεται ότι «η εθνική ταυτότητα σήμερα δεν σημαίνει απολύτως τίποτα»1. Τα άτομα διαθέτουν πολλαπλές ταυτότητες -οικογενειακή, κοινωνική, τοπική, συνοικιακή, επαγγελματική, αλλά η εθνική, που εμπεριέχει όλες τις άλλες, θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένας «μύθος κενός οιουδήποτε περιεχομένου», ως ένα τεχνητό και ψευδές κατασκεύασμα, που επιβάλλεται «εκ των άνω» με τις ομιλίες πολιτικών και επιστημόνων2. «Η ένταξη σε ένα σύνολο», αποφαίνεται η Ολιβιά Σαμουέλ, διευθύντρια της έκδοσης, «δεν προωθείται με προσταγές εκ των άνω».

Ομως, εάν σήμερα το έθνος αποκτά νέα επικαιρότητα, αυτό δεν οφείλεται τόσο σε αυταρχική προσφορά, που εκ των άνω προωθείται προκειμένου να επιβληθεί στην κοινωνία, αλλά σε αγωνιώδες και μη ικανοποιούμενο αίτημα από τα κάτω. Τα λαϊκά στρώματα, που σήμερα συνθλίβονται και έχουν ήδη απολέσει όλα τα άλλα, όπως διαπίστωνε ο Γάλλος σοσιαλιστής Ζαν Ζορές (1859-1914), είναι αυτά που πιεστικά θέτουν την ανάγκη κοινωνικής συνοχής, που συντρίβεται στις συνθήκες ασυδοσίας των αγορών και ματαίωσης των κρατικών και κοινωνικών παρεμβάσεων. Βεβαίως, στην ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων, η έννοια του έθνους χρησιμοποιήθηκε από ποικίλες κοινωνικές ελίτ προς εξουσιασμό των μαζών. Αυτό αποδεικνύει ότι η αναφορά στην εθνική ταυτότητα όχι μόνον δεν στερείται περιεχομένου, αλλά και παραμένει φορτισμένη με ιδιαίτερα βαρύ και απαράγραπτο φορτίο, που σφραγίζει το πεπρωμένο των μελών του σε κρίσιμα ζητήματα. Ομως, στην εποχή μας, που οι εθνικές ελίτ διεθνοποιούνται και απαξιώνουν κάθε τι που σχετίζεται με το έθνος, το φορτίο παραμένει, έστω και αν τα κοινωνικά του ερείσματα μεταλλάσσονται.

Ενώ η γαλλική Αριστερά διατείνεται ότι το ζήτημα του έθνους αποβαίνει στην εποχή μας αρχαϊκό και ξεπερασμένο, 60% των Γάλλων αναγνωρίζουν την επικαιρότητα, τη σκοπιμότητα και τον επείγοντα χαρακτήρα αυτής της συζήτησης, ιδίως κατά την περίοδο της σημερινής κρίσης.

Σύμφωνα με τον συντηρητικό στρατηγό Ντε Γκολ, η εθνική ιδιαιτερότητα της Γαλλίας την έχει συνδέσει με τους αγώνες για την ελευθερία στον κόσμο. Και σύμφωνα με τον ιστορικό Φερνάν Μπροντέλ, «το έθνος αποτελεί πρωτότυπο μίγμα από φυλές, θρησκείες και πολιτισμούς, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη, ώστε να ενσωματώνει διαρκώς νέες προσμίξεις από ποικίλες προελεύσεις». Εξ ου και η δυσχέρεια ακριβούς ορισμού του, που δεν διστάζει3 ν' αποδεχθεί ο συγγραφεύς, αλλά και η απονομιμοποίηση κάθε εθνικιστικής χρήσης του όρου. Γιατί άραγε τόση ταραχή και αμηχανία σε κάποια ευρωπαϊκή Αριστερά οσάκις αναδύεται στην ημερήσια διάταξη η έννοια «έθνος»; Το ότι μια πλευρά της πολιτικής σκηνής καπηλεύεται ένα ζήτημα, αυτό δεν σημαίνει ότι το ζήτημα είναι ανύπαρκτο ούτε ότι το μέγα μέρος της κοινωνίας δεν θέτει ερωτήματα ζωής και θανάτου επάνω σε αυτό. Οσο μεγαλύτερη είναι η καπηλεία, τόσο μεγαλύτερη η σημασία του αντικειμένου της. Οι Γάλλοι ιστορικοί Ντανιέλ Λεφέβρ και Μισέλ Ρενάρ υπογραμμίζουν ότι η σύγχρονη δημοκρατία συγκροτήθηκε ιστορικά στο πλαίσιο του έθνους. Ακόμη και σήμερα, ελλείψει ευρωπαϊκής και παγκόσμιας δημοκρατίας, που δεν διαφαίνονται καν στον ορίζοντα, τα έθνη διατηρούν ενεργό και αναγκαίο ρόλο, εφόσον μόνον στο πλαίσιο αυτών η δημοκρατία μπορεί να εννοηθεί και να λειτουργήσει, αλλά και η οικονομία να ανακάμψει. Οποιος σήμερα μηδενίζει το έθνος, αφαιρεί τη βάση της κοινωνικής συνοχής και συνεπώς νομιμοποιεί ορίζοντα μειουμένων κοινωνικών προσδοκιών.
kvergo@gmail.com

1 Βλ. En quete d' appartenance, Εκδόσεις Ined, 2009

2 Βλ. Le Monde, 27 Οκτωβρίου 2009

3 Βλ. Daniel LEFEUVRE - Michel RENARD, Faut-il avoir honte de l' identite nationale?

Εκδόσεις Larousse, 2008