DIE HEIMAT του Χέρμαν Σούντερμαν

ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

DIE HEIMAT του Χέρμαν Σούντερμαν

Ο επισκέπτης της θεατρικής σκηνής 104 παίρνει στα χέρια  του μαζί με το εισιτήριο ένα μικρό κείμενο το οποίο αναφέρει:

«Η ομάδα 33 διασκευάζει το ομώνυμο έργο του Χέρμαν Σούντερμαν και αναμετριέται με τις έννοιες της πατρίδας, της κοινωνικής ταυτότητας και της ατομικής ελευθερίας. Heimat είναι ο τόπος, το σπίτι, οι άνθρωποί σου.  Είναι οι ρίζες σου, η γλώσσα σου, η παιδικότητά σου. Είναι όλα εκείνα που θα ονόμαζε κανείς πατρίδα. Ξαφνικά αντίκρυσα την πατρίδα μου σαν να την έβλεπα για πρώτη φορά. Όλα είχαν αλλάξει. Στην πραγματικότητα ωστόσο, το μόνο που είχε αλλάξει ήμουν εγώ.»

Εδώ ακριβώς προκύπτουν τα πρώτα προβλήματα επικοινωνίας με το έργο.  Ένας ανημέρωτος επισκέπτης πιστεύει ότι θα παρακολουθήσει μία παράσταση όπου ο προβληματισμός του έργου κινείται γύρω από την έννοια της πατρίδας. Μας πήρε αρκετό χρόνο και κόπο (μιας και δεν είμαστε γνώστες ούτε της γερμανικής γλώσσας ούτε του βιογραφικού του συγγραφέα)  για να αντιληφθούμε κάποια πράγματα.

Συγκεκριμένα : Η λέξη Heimat περιγράφει τον τόπο στον οποίο γεννήθηκες και στον οποίο μεγάλωσες με όλες τις κοινωνικές συμβάσεις, τις ιδιαίτερες παραδόσεις, το αυστηρό πλαίσιο σχέσεων, το συντηρητικό χαρακτήρα που ενδεχομένως τον διέπει, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν ότι το συγκεκριμένο έργο έχει γραφτεί το 1893. Η λέξη Heimat αποδίδεται, σύμφωνα με την άποψή μας, σωστότερα με τον όρο ιδιαίτερη πατρίδα. Μπορεί ο καθένας μας να αντιληφθεί το διαφορετικό περιεχόμενο του εισαγωγικού κειμένου εάν στη λέξη πατρίδα συμπληρώσεις το ιδιαίτερη. Εξαιτίας του ότι ο συγγραφέας είναι γερμανός και ο θεατής δεν έχει στα χέρια του ένα πρόγραμμα που να του δίνει ιδιαίτερες πληροφορίες για το έργο, ο επισκέπτης μπορεί κάλλιστα να αναρωτηθεί αν το έργο είναι γραμμένο σε αντιπαράθεση με τη γερμανική πατρίδα του Χίτλερ ή αποτελεί απότοκο της μέχρι πρότινος κυριαρχούσας μετανεοτερικής  ιδεολογίας. Έτσι χωρίς τις ιδιαίτερες όσο και απαραίτητες πληροφορίες που εμπεριέχονται σε ένα πρόγραμμα (που οφείλει να συνοδεύει μια θεατρική παράσταση), κινδυνεύει να χαθεί στο λαβύρινθο των παρεξηγήσεων και παρανοήσεων, τουλάχιστον. Ή για να το πούμε με τα λόγια του Γκαίτε «Για να καταλάβει κάποιος το έργο του ποιητή πρέπει να μεταφερθεί στη χώρα του ποιητή».

Ο γερμανός Χέρμαν Σούντερμαν μεγάλωσε σε μια οικογένεια οι οποίοι κατέφυγαν στη Γερμανία από την Ολλανδία διωγμένοι λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Μέλη της κοινότητας των Μενονιτών, μια σέκτα του προτεσταντισμού η οποία κατόπιν διασπάστηκε σε άλλες μικρότερες, με επιφανέστερη όλων την κοινότητα των Άμις στη Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, χαρακτηρίζονταν από ιδιαίτερο συντηρητισμό/πουριτανισμό και τη στάση κατά των κοινωνικών ηθών της εποχής. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ήταν συντηρητικοί μέσα σε μια ήδη συντηρητική (για τα δικά μας δεδομένα) κοινωνία.

Μεγαλωμένος στο ιδιαίτερα ασφυκτικό αυτό περιβάλλον, γράφει το Die Heimat σε μια προσπάθεια καταγραφής αυτού του πλαισίου. Στην υπόθεση του έργου η Μάγδα [ως «Μάγδα» έχει ανέβει το συγκεκριμένο έργο άλλες φορές και ίσως αποδίδει καλύτερα το περιεχόμενό του] επιστρέφει στο Heimat (ιδιαίτερη πατρίδα και όχι πατρίδα επαναλαμβάνουμε) μετά από δέκα χρόνια ως επιτυχημένη αοιδός της Βαγκνερικής όπερας. Η φυγή της έχει να κάνει με την προσπάθεια χειραφέτησης τόσο από την αυστηρή πατρική εξουσία, όσο και από το κοινωνικό γίγνεσθαι.  Ο πατέρας της την υποδέχεται σε μια προσπάθεια συμφιλίωσης και αποκατάστασης της οικογενειακής τιμής, με δύο όρους. Ο πρώτος είναι να παντρευτεί το νεανικό της έρωτα εξ αιτίας του οποίου είχε φύγει, και ο δεύτερος είναι η μη αναγνώριση του νόθου τέκνου που είχε αποκτήσει από αυτόν (τον έρωτα).  Η τιμή της οικογένειας είναι εκ των ων ουκ άνευ μέσα στην κοινωνία. Η Μάγδα, ερωτευμένη με το παιδί της και τη μουσική, αρνείται το δεύτερο όρο με αποτέλεσμα ο εν αποστρατεία αξιωματικός πατέρας της, να τη σκοτώσει πριν αυτοκτονήσει και ο ίδιος. Σε αυτό το σημείο αξίζει να γίνει κατανοητή η ιδιαίτερη έννοια του Heimat. Περιλαμβάνει όλα αυτά τα οποία αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα (τόπος, σπίτι, ρίζες, γλώσσα, παιδικότητα). Σαν έννοια ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη τον καιρό του συγγραφέα, διαδεδομένη τόσο στη Γερμανία όσο και στην Αυστρία και Ελβετία. Κατ’ αυτήν είναι ο ιδιαίτερος δεσμός ο οποίος συνδέει τους γερμανόφωνους των τριών αυτών περιοχών και ο οποίος δεσμός βασίζεται σε δύο άξονες. Στον άξονα της καταγωγής και στον άξονα της τιμής ως ηθικό κοινωνικό κώδικα. Είναι περισσότερο ή ήταν περισσότερο μια ιδεολογία η οποία περιέκλειε την έννοια της λαϊκής κοινότητας (ενδεχομένως επηρεασμένη ιδιαίτερα από τον προτεσταντισμό) χωρίς όμως ξεκάθαρες εθνικές αναφορές, τουλάχιστον για τον 19^ο αιώνα. Πάνω στην έννοια του Heimat θα πατήσει αργότερα ο Χίτλερ και θα συγκροτήσει την ιδεολογία του Αίμα (καταγωγή) – Τιμή, βασικό άξονα του ναζισμού.

Η σκηνοθέτις Ευρώπη Θωμοπούλου, παίρνει το συγκεκριμένο έργο και το διασκευάζει πατώντας πάνω σε δύο προτάσεις. Στην πρώτη και κυριότερη, οι πρωταγωνιστές είναι τα τρία αδέλφια η Μάγδα, η Μαρί και ο Σεμπάστιαν ο οποίος αντιπροσωπεύει και την πατριαρχική εξουσία. Είναι αυτός ο οποίος κυριαρχεί χειραγωγεί και καταδυναστεύει τη μικρότερη αδελφή που έχει παραμείνει και ο οποίος αναλαμβάνει το έργο της κάθαρσης σε σχέση με τη μεγαλύτερη αδελφή που έχει εκθέσει την οικογένεια.  Η Θωμοπούλου επιλέγει να δουλέψει πάνω σ΄ ένα κλασσικό πλαίσιο για την αυστριακή δραματουργία που μπορεί κανείς να συναντήσει στα έργα της Γέλινεκ, του Χάνεκε ή του Μπέρνχαρτ. Σε μια οικογένεια όπου έξωθεν όλα βαίνουν καλώς, εσωτερικά της αναπτύσσεται βία, ενδοοικογενειακή σεξουαλικότητα, σχέσεις εξουσίας και κυρίως σκληρότητα. Σε αυτή την πρότασή της το αποτέλεσμα είναι πολύ ικανοποιητικό. Η δεύτερη πρόταση, ήσσονος βαρύτητας είναι αλήθεια, έχει να κάνει με όσα αναφέραμε στην αρχή του κειμένου. Μπερδεύει την έννοια της πατρίδας με αυτή της ιδιαίτερης πατρίδας (ηθελημένα;) αλλοιώνοντας πλήρως την πρόθεση του συγγραφέα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι ο αδελφός/πατριαρχική φιγούρα/δυνάστης μας υποδέχεται στο έργο με τις φράσεις ‘’Είμαστε μια μικρή κοινότητα που αγαπάει τον τόπο της, στηρίζουμε την τοπική οικονομία, καταναλώνουμε τοπικά προϊόντα’’.  Μομφή κατά του κινήματος στήριξης της ελληνικής οικονομίας μέσω της αγοράς τοπικών προϊόντων που σημειώνεται έντονα στη χώρα μας, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των τεσσάρων αυτών μνημονιακών χρόνων που περνά η πατρίδα μας, μομφή την οποία μπορεί να συναντήσει κάποιος/α και από τον Γ. Μηλιό, ο οποίος έχει χαρακτηρίσει το συγκεκριμένο κίνημα ως «οικονομικό εθνικισμό» (sic) ;  Η ίδια γνωρίζει καλύτερα.

Οι συγκεκριμένες απόψεις όμως, αλλά και άλλων όπως εσχάτως του Δ. Χριστόπουλου, είναι γεγονός ότι έχουν μειοψηφική απήχηση στο κοινωνικό σώμα και ίσως αυτό να εξηγεί τη μανική συμπεριφορά όσων τις υποστηρίζουν.

Η παράσταση κατορθώνει να αποδώσει αρκετά καλά την ένταση και την τραγικότητα που διέπουν τις συγκεκριμένες οικογενειακές σχέσεις, πράγμα στο οποίο συμβάλλει η ιδιαίτερη ερμηνεία του Λύσανδρου Σπετσιέρη ο οποίος αποδίδει έξοχα τη νευρωτική αμφιθυμία του δυνάστη/χειραγωγού σε ένα ρόλο  που απαιτεί ψυχολογική εσωτερικότητα αλλά και εκφραστική αμεσότητα. Πολύ καλή επίσης και η Φαίδρα Χατζηκωσταντή στο ρόλο της μικρότερης αδελφής Μαρί. Αξίζει να αναφερθεί η μουσική επιμέλεια του Βαγγέλη Λάτου ο οποίος έχει πλαισιώσει έξοχα την παράσταση με κομμάτια των Μαντρουγάδα.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Διασκευή & Σκηνοθεσία: Ευρώπη Θωμοπούλου
Ερμηνεύουν: Δέσποινα Μαλλή, Λύσανδρος Σπετσιέρης, Φαίδρα Χατζηκωσταντή
Μουσική Επιμέλεια: Βαγγέλης Λάτος
Συνεργάτες: Μαρία Δερεμπέ, Αφροδίτη Πριμικύρη, Tania Riccio
Υπεύθυνη Επικοινωνίας: Ευαγγελία Σκρομπόλα
Γραφίστρια: Σοφία Αδάμ
Φωτογράφος: Χρήστος Κατσίνας

ΘΕΑΤΡΟ 104

Ευμολπιδών 41, γκάζι, αθήνα
μετρό κεραμεικός
τηλ. 210 3455020
κιν. 694 0290312

Έναρξη παραστάσεων: 28 Απριλίου 2014
Λήξη παραστάσεων: 20 Μαΐου 2014
Ημέρες παραστάσεων: Κάθε Δευτέρα & Τρίτη, στις 21:15
Διάρκεια: 70 λεπτά
Εισιτήριο: 10 ευρώ / 5 ευρώ (ανέργων, ατέλειες, φοιτητικό)