"Η Αποστολή" του Χάινερ Μύλλερ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΩΣ ΜΑΤΑΙΩΣΗ  Ή/ΚΑΙ ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑ

Η Αποστολή του Χάινερ Μύλλερ

«Σε μια εποχή πολιτικής, οικονομικής, ηθικής κρίσης και ιδιαίτερα σε μια χώρα που βρίσκεται στο σταυροδρόμι δύο καταστροφών, το θέατρο και οι καλλιτέχνες του πρέπει να επιλέξουν στρατόπεδο: ή θα αναπαράγουμε την πεπατημένη οδό της τέχνης της αφομοίωσης που επιδιώκει τη συνέχιση του υπάρχοντος ή θα αντιληφθούμε ότι η θέση μας είναι με την πλευρά των ‘‘από κάτω’’».  Σάββας  Στρούμπος

Η Αποστολή: Ανάμνηση από μιαν Επανάσταση, του Ανατολικογερμανού συγγραφέα Χάινερ Μύλλερ, γράφτηκε το 1979 και αφηγείται  την απόπειρα τριών απεσταλμένων της επαναστατικής κυβέρνησης την περίοδο της Γαλλικής επανάστασης, στην αγγλική αποικία της Τζαμάικα να πυροδοτήσουν εξέγερση των σκλάβων. Από τη μια ο μαύρος σκλάβος Σασπόρτας και ο αγρότης Γκαλουντέκ (εκφραστές των αποικιοκρατούμενων και των δουλοπάροικων) , ρίχνονται ολόψυχα στον αγώνα μέχρι θανάτου. Ο λευκός διανοούμενος Ντεμπυσόν, γιός δουλοκτήτη («αφέντη τετρακοσίων και βάλε σκλάβων» στο κείμενο)  κι επικεφαλής της τριάδας, την κρίσιμη στιγμή, όταν ο Βοναπάρτης έχει  πραξικοπηματικά, διαλύσει την Επανάσταση,  συγκρούεται με τον εαυτό του: να συνεχίσει τη μάχη για το ιδανικό της Επανάστασης ή να απολαύσει τις ανέσεις και την ασφάλεια της οικογενειακής εστίας των δουλεμπόρων;

Με αφορμή αυτή τη σύγκρουση και τον εσωτερικό διχασμό των τριών επαναστατών , ο Χάινερ Μύλλερ, ανασύρει στην επιφάνια βαθειά κρυμμένες αντιθέσεις και αντιπαλότητες. Η κριτική του, έντονη όσο και υπόγεια, μέσα από έναν λεπτά ειρωνικό λόγο στρέφεται κατά παντός. Κριτικάρει τις απάνθρωπες καπιταλιστικές σχέσεις της Δύσης, κατηγορεί την γραφειοκρατικοποίηση, εκφυλισμό και ολοκληρωτική μετάλλαξη της επανάστασης στο Ανατολικό μπλοκ. Ακόμη βαθύτερα στρέφεται κατά της «βολεμένης διανόησης» (της τάξης για τον εαυτό της), με στοιχεία ακόμη και αυτοκριτικής, ακόμη δε περισσότερο βάζει ερωτήματα για την φύση του Ανθρώπου αλλά και της Επανάστασης.  Με τρόπο αποσπασματικό, κατακερματίζοντας κείμενο, πρόζα, λογική συνέχεια, «υφαίνει ένα βαθιά ποιητικό σύμπαν για την πίστη, την προδοσία και τη διαρκή αναγκαιότητα της επανάστασης», μιας επανάστασης όμως που όσο την πλησιάζεις τόσο πιο απόμακρη γίνεται.

Ένθετο στην Αποστολή βρίσκεται ένα μικρότερο κείμενο το Άνθρωπος στον ανελκυστήρα. Σε μια προσπάθεια ο Μύλλερ να μεταφέρει τον προβληματισμό στο σήμερα, μακριά από την «ανώδυνη» παράθεση της περιόδου της Γαλλικής Επανάστασης, καταθέτει ένα ολιγοσέλιδο κείμενο, καφκικής υφής,  στο οποίο πραγματεύεται την εκμηδένιση της ανθρώπινης υπόστασης μπροστά στην ολοκληρωτική κρατική μηχανή, καθώς και την «μικροφυσική» της βίας με την οποία έρχεται αντιμέτωπος, σαφής προφανώς κριτική αναφορά για το επικρατούν καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Ο αιρετικός μαρξιστής συγγραφέας Χάινερ Μύλλερ (1929-1995), θεωρείται ο σημαντικότερος, μετά τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, θεατράνθρωπος της μεταπολεμικής Γερμανίας. Το 1947 έγινε μέλος του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας με τις σχέσεις του με το ανατολικογερμανικό καθεστώς να διαταράσσονται  το 1961 όταν κατηγορήθηκε για «ιστορικό πεσιμισμό» και διαγράφηκε από την «Ένωση Ανατολικογερμανών Συγγραφέων».  Η κρίση κορυφώθηκε το 1970 όταν το έργο του «Μάουζερ» λογοκρίθηκε ως αντεπαναστατικό και απαγορεύθηκε κάθε έκδοση ή διάδοσή του στο έδαφος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ελένη Βαροπούλου : Ο Μύλλερ από την ιδιάζουσα θέση του συγγραφέα στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, έχοντας δει να μεταμορφώνεται το σοσιαλιστικό όραμα σε γραφειοκρατική μηχανή κρατικής τρομοκρατίας και έχοντας ζήσει τη διαστροφή υποσχέσεων και ιδεωδών, θεματοποίησε συστηματικά το πρόβλημα και το ναυάγιο του σοσιαλιστικού πειράματος.

Ο Σάββας Στρούμπος και η Ομάδα Σημείο Μηδέν έχουν ευτυχήσει να παιδευτούν μέσα στον κόσμο του Άττις και στο «σύστημα» του Θ. Τερζόπουλου. Τουτέστιν το πεδίο πάνω στο οποίο βαδίζουν και ασκούνται είναι αυτό του σωματικού Θεάτρου σε μια αέναη επιδίωξη κατανόησης της ανθρώπινης οντολογίας αλλά και συνάντησης των βασικών ενεργειακών κέντρων του ανθρώπου. Η διαρκής προσπάθεια είναι συγκεκριμένη: κατανόηση, μέσω της επιστροφής σε αρχέγονες αφετηρίες, του Τι είναι ο Άνθρωπος.

Με αυτά τα εφόδια ο σκηνοθέτης έχει να αναμετρηθεί με ένα ιδανικό κείμενο. Βρίσκεται αντιμέτωπος με την πρόκληση να οπτικοποιήσει τον προβληματισμό του συγγραφέα πως από την εργαλειοποίηση των μέσων (βλέπε πολιτικό κόμμα ) που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος  για την επίτευξη ιδανικών και υψηλών στόχων, φθάνουμε στο σημείο της αυτονόμησης αυτών των μέσων και την εργαλειοποίηση του ανθρώπου με στόχο την αναπαραγωγή και επέκταση ολοκληρωτικών σχημάτων και καταστάσεων.  Πρέπει επίσης να μεταφέρει στη σκηνή την απανθρωποίηση του υποκειμένου όταν αυτό συνθλίβεται στα γρανάζια μιας ολοκληρωτικής μηχανής. Ταυτόχρονα να αναδείξει την πιο γνήσια πλευρά του ανθρώπου,  η οποία αποτελεί και τη σωτηρία του, το ρομαντισμό του καθώς και τη σωτήρια επιθυμία του για λύτρωση.  Και όλα αυτά χωρίς να απεμπολήσει το χαρακτηριστικό σαρκασμό του συγγραφέα προς την κοινωνία και προς τον εαυτό του, παραμένοντας αθεράπευτα ταγμένος στην επιδίωξη της επανάστασης.

Όλα αυτά τα στοιχήματα, δύσκολα όσο και επικίνδυνα, κατορθώνει ο σκηνοθέτης να τα κερδίσει έχοντας εμφανώς εντρυφήσει στο έργο του Χάϊνερ Μύλλερ αλλά και κουβαλώντας στις αποσκευές του τα εφόδια της διαδρομής στο χώρο του Άττις. Προτείνει μια ολοκληρωμένη παράσταση όπως ίσως θα ήθελε και ο ίδιος ο Μύλλερ.  Ενδεχομένως εάν υπήρχε η δυνατότητα να ξεπεραστεί το περιοριστικό του θεατρικού χώρου στον οποίο ανέβηκε Η Αποστολή, να είχε επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα πάνω στην τοποθέτηση μέσα στο χώρο των ηθοποιών και αυτό γιατί κάποια στιγμή η σχέση με τους θεατές υπήρξε προβληματική.  Ο Σάββας Στρούμπος καθοδήγησε πάνω στην πρότασή του, τους πέντε ηθοποιούς, κατορθώνοντας να εκμαιεύσει από αυτούς δύσκολες και επίπονες ερμηνείες. Ανάμεσά τους ξεχωρίσαμε την Έλλη Ιγγλίς στο ρόλο του αγρότη Γκαλουντέκ μιας και ήταν εμφανής η πλήρης αφομοίωση του συστήματος πάνω στο οποίο βασίστηκε η παράσταση.

Απόσπασμα από το έργο:

ΣΑΣΠΟΡΤΑΣ: Όταν οι ζωντανοί δεν θα μπορούν άλλο ν’ αγωνίζονται, θ’ αγωνιστούν οι νεκροί. Με κάθε χτύπο στην καρδιά της Επανάστασης, φυτρώνει ξανά κρέας γύρω απ’ τα κόκαλά τους, έρχεται αίμα στις φλέβες τους, ζωή στο θάνατό τους. Η εξέγερση των νεκρών θα είναι ο πόλεμος των τοπίων, όπλα μας τα δάση, τα βουνά, οι θάλασσες, οι έρημοι του κόσμου. Εγώ θα γίνω δάσος, βουνό, θάλασσα, έρημος. Εγώ, αυτό είναι η Αφρική. Εγώ, αυτό είναι η Ασία. Οι δυο Αμερικές, είναι εγώ. 

Συντελεστές:

Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου
Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος
Φωτισμοί: Κώστας Μπεθάνης
Σκηνική εγκατάσταση | Κοστούμια: Ηλίας Παπανικολάου
Δραματουργική συνεργασία: Μαρία Σικιτάνο
Χειριστής φωτός: Δημήτρης Σταμάτης
Photo credits: Αντωνία Κάντα
Δημιουργία αφίσας: Soul Design
Επικοινωνία: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας

Διανομή:

Ελεάνα Γεωργούλη: Ντεμπυσόν
Δαυίδ Μαλτέζε: Αντουάν, Πρώτη Αγάπη
Έβελυν Ασουάντ: Γυναίκα, Πρώτη Αγάπη, Προδοσία
Έλλη Ιγγλίζ: Γκαλουντέκ
Δημήτρης Παπαβασιλείου: Σασπόρτας
Στο εμβόλιμο κείμενο, Άντρας στον ανελκυστήρα ο Δαυίδ Μαλτέζε.