ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ: Προλεγόμενα και σχόλια στον μύθο

Η ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΤΙΤΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΤΕΥΧΩΝ

ΔΙΝΕΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΟΣ

Οι τρεις βασικοί πρωταγωνιστές του αναγνώσματος, ο Γιώργος Θαλάσσης, ο Σπίθας και η Κατερίνα, συναντιούνται και δένονται σε αχώριστη παρέα από το πρώτο κιόλας τεύχος του περιοδικού.

Δεν είναι, όμως ακριβώς οι ίδιοι που ύστερα από 797 τεύχη έκλεισαν (;) τον πρώτο κύκλο του αναγνώσματος, μάλλον κάπως απότομα αφήνοντας κάποιες σημαντικές εκκρεμότητες στην υπόθεση στην οποία είχαν αυτοβούλως ταχθεί· την απελευθέρωση της πατρίδας τους…

 Μεγάλωσαν ηλικιακά απότομα. Όχι μόνο στην εμφάνιση, μα και στη συμπεριφορά, στη σκέψη και στη δράση. Τα κοντά παντελονάκια του Γιώργου Θαλάσση και του Σπίθα αναιρούσαν την απότομη ενηλικίωσή τους, όπου το παιδικό ενδυματολογικό άλλοθι δεν έπειθε για δυο αγόρια στην προεφηβική ηλικία. Άλλο τόσο δεν έπειθε το ολοκληρωμένο γυναικείο κορμί της Κατερίνας, ότι είναι το κοριτσάκι, που γνωρίσαμε στα πρώτα τεύχη του περιοδικού με διαφορετικό… λουκ.

Σίγουρα, ο “Μικρός Ήρως” ήταν από το ιστορικό πλαίσιό του, ανάγνωσμα με ημερομηνία λήξεως εκ των πραγμάτων. Και τούτο, ανεξάρτητα του αν θα κρατούσε αυστηρά χρονολογικό διάγραμμα του ιστορικού γεγονότος, ή θα αναπτυσσόταν σε μεγαλύτερη έκταση, αλλά μέσα στο ιστορικο-χρονικό πλαίσιο.

Το αφήγημα αρχίζει σε χοντρικά προσδιορισμένη από τον συγγραφέα στιγμή στη διάρκεια της Κατοχής και θα έπρεπε να τέλειωνε ή με την Απελευθέρωση, ή με το να πέσουν αγωνιζόμενοι οι ήρωές του. Και στη μια περίπτωση και στην άλλη, τα πρότυπα που έπλασε ο Στέλιος Ανεμοδουράς θα είχαν δικαιωθεί στον αγώνα τους. Όπως δικαιώθηκαν με τον ηρωικό τους θάνατο, όλοι οι μικρότεροι ήρωες αγόρια και κορίτσια, που κατά καιρούς πλαισίωναν την πρωταγωνιστική τριάδα.

Όμως, στα 15 και κάτι χρόνια που διάρκεσε η έκδοση, ήταν εύλογο, πολλοί από τους αρχικούς στόχους να αναιρεθούν ή να ακυρωθούν. Και τούτο, επειδή άλλαξαν και οι συνθήκες στο κοινωνικό περιβάλλον. Άλλες οι προτεραιότητες και οι προσλαμβάνουσες των παιδιών που διάβαζαν τον “Μικρό Ήρωα” στη δεκαετία του ’50 και άλλες εκείνων που τον διάβαζαν στη δεκαετία του ’60.

Η συνεχής ανανέωση του νεανικού αναγνωστικού κοινού, άρχισε να γίνεται και μαζική μετά τον έκτο χρόνο της κυκλοφορίας του. Λίγο πριν, λίγο μετά το 1960. Σχεδόν, τίποτα στα επόμενα χρόνια δεν ήταν, που δεν είχε ειπωθεί στα πρώτα 300 τεύχη. Οι ιστορίες ελαφρώς παραλλαγμένες ανακυκλώνονταν με διαφορετικά ονόματα των αντιπάλων των πέντε Ελληνόπουλων (είχαν προστεθεί στο μεταξύ ο Διαβολάκος και το Ζουζούνι). Μετά δε τον ηρωικό θάνατο των δυο μικρότερων αυτών παιδιών της παρέας (τεύχος 412) σημαίνει και το τέλος της πρώτης εποχής του αναγνώσματος. Μια παρέλαση μικρών-μικρών ηρώων ανανέωνε με μεγάλη συχνότητα και τη σύνθεση της “από εδώ” πλευράς σε μια προσπάθεια του εκδότη-συγγραφέα να συμβάλλει, ή στην χειρότερη περίπτωση, να ακολουθήσει την ανανέωση του κοινού του.

Παρά τις ριζικές αλλαγές του τοπίου τα μοτίβα παρέμεναν τα ίδια. Ήταν απλώς κενά από τη συναισθηματική φόρτιση των πρώτων τευχών. Η δυναμική τους είχε εξαντληθεί. Όχι, όμως και το ίδιο το περιοδικό, που είχε γίνει ήδη εμβληματικό στον χώρο των παιδικών περιοδικών για αυτό καθ’ εαυτό το περιπετειώδες περιεχόμενό του.

Η “Ανατύπωση” του 1961 και η “Τρίτη Έκδοση” του 1965 που κυκλοφορούσαν παράλληλα με τη συνεχιζόμενη πρώτη έκδοση, από τη μια μεριά αύξησε το μερίδιο του περιοδικού στο δελτίο κυκλοφοριών και από την άλλη ενδυνάμωσε τους δεσμούς του περιοδικού με τους νέους αναγνώστες του. Στις ανταλλαγές των περιοδικών μεταξύ των παιδιών ο “Μικρός Ήρως” ήταν πλέον κάτι σαν “βαρύ χαρτί”, blue chip (μετοχή υψηλών αποδόσεων) στην χρηματιστηριακή ορολογία.

Τα παλαιοβιβλιοπωλεία ήρθαν πολύ μετά για να επικυρώσουν την χρηματιστηριακή του αξία.

Οι εκδοτικές προθέσεις του Στέλιου Ανεμοδουρά, όπως φαίνεται από τα πρώτα τεύχη, δεν έδειχναν να φιλοδοξούσε κάτι περισσότερο από ένα βραχύβιο περιοδικό, ίσως κάπως πιο μακρόβιο από τα 22 τεύχη που είχε κρατήσει ο “Τάργκα”, το οποίο το διαδέχτηκε ο “Μικρός Ήρως”.

Εκτός από τον σχεδόν ακριβή προσδιορισμό για το πότε αρχίζει η ιστορία, σε επόμενα τεύχη υπάρχουν αναφορές για ιστορικά γεγονότα, όπως το μεγάλο συλλαλητήριο του Ιουλίου του ’43, η υποχώρηση του Ρόμμελ στο Μέτωπο της Αφρικής, το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, οι βουλγαρικές θηριωδίες στη Μακεδονία και Θράκη και άλλα. Όλα με την ιστορική σειρά που συνέβησαν μέσα στο 1943. Οπότε το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία είναι πάνω-κάτω ένας και μισός χρόνος κι αυτός σκάρτος.

Η αναπάντεχη επιτυχία του περιοδικού, έκανε τον Ανεμοδουρά να αναθεωρήσει προς το πιο αισιόδοξο τους στόχους βιωσιμότητας του περιοδικού. Εκτός από την ηλικιακή αλλαγή των πρωταγωνιστών, αλλάζει και το ύφος των τίτλων, αλλά περί αυτού, πιο κάτω.

Η ιστορία αρχίζει ‘‘μια ξάστερη, γλυκιά ανοιξιάτικη νύχτα’’  λίγο πριν, λίγο μετά τη συμπλήρωση δυο χρόνων σκλαβιάς κάτω από την τριπλή Κατοχή, δηλαδή γύρω στον Απρίλιο ή τον Μάιο το 1943. Αυτό συνάγεται από την ρητή αναφορά στο πρώτο  τεύχος, ότι οι γονείς του Γιώργου Θαλάσση σκοτώθηκαν δυο χρόνια πριν, στο βομβαρδισμό του Πειραιά από τους Γερμανούς. Ως ιστορικό γεγονός ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς όταν εκδηλώθηκε η επίθεσή τους κατά της Ελλάδας στις αρχές Απριλίου του 1941.

   Ο μικρός κι ορφανός Γιώργος Θαλάσσης, δωδεκάχρονο αγόρι, τότε, αρχίζει να πουλάει χαρουπόπιτες προκειμένου να επιβιώσει στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής. Έως εκείνη την ξάστερη, γλυκιά ανοιξιάτικη νύχτα’’  δεν αναφέρθηκε ποτέ σε μεταγενέστερα, έστω, τεύχη, ότι είχε αναμειχθεί σε κάποια αντιστασιακή πράξη, παρά τα πολλά προσόντα του, ταλέντα και την τέλεια γνώση πολεμικών τεχνών.

Ήταν επίσης γνώστης ξένων γλωσσών, ενώ κατείχε και μια γενική πλατιά παιδεία, δυσανάλογα μεγάλη για την ηλικία του, καθώς για όλα αυτά είχαν φροντίσει να τον εφοδιάσουν οι γονείς του στα προηγούμενα χρόνια της ειρήνης… Όλα σύμφωνα, πάντα, με τα βιογραφικά, που σκόρπια τα αναφέρει ο συγγραφέας του αναγνώσματος, από το πρώτο κιόλας τεύχος, προκειμένου να χτίσει το ιδανικό πρότυπο για τους μικρούς αναγνώστες του.

   Αφορμή για να αρχίσει τη δράση του ήταν ο φόνος ενός πατριώτη από γερμανική περίπολο μπροστά στα μάτια του. Ο πατριώτης πριν ξεψυχήσει, ζητάει από τον Γιώργο Θαλάσση να δώσει ένα σημείωμα σε έναν άλλον πατριώτη.

Ο Γιώργος πάνω στο άψυχο κορμί του πατριώτη ορκίζεται να πολεμήσει με όλες του τις δυνάμεις τον κατακτητή, ώσπου να σκοτωθεί κι αυτός, ή να δει την πατρίδα του απελευθερωμένη…

Λίγες σελίδες πιο κάτω, εισβάλλει στη ζωή του ο Νίκος Κατσανίκος σε επεισόδιο με Ιταλό στρατιώτη. Πρόκειται για ένα ανεκδιήγητο χοντρό αγόρι αιώνια πεινασμένο και με μυαλό, που χάνει στροφές. Για την απέραντη χαζομάρα του, ο Γιώργος τον βαφτίζει ‘‘Σπίθα’’ κατ’ ευφημισμό.

Το άγνωστο μικρό κοριτσάκι δεν είναι άλλο από την
Κατερίνα που ξέρουμε!

Σαν "Σπίθας" θα ξεπεράσει τις σελίδες του αναγνώσματος και θα γίνει στο καθημερινό λεξιλόγιο, το θρυλικό συνώνυμο του φαγά με την ακόρεστη πείνα. Στην εξέλιξη της ιστορίας, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, μπορεί ο Γιώργος Θαλάσσης να ήταν ο Μικρός ήρωας, αλλά ουσιαστικά ο Σπίθας κέρδιζε τους πόντους της δημοφιλίας… Αποδεικνύεται από την ηθελημένη, πλέον, πριμοδότηση της δημοτικότητας του αστείου χαρακτήρα του από τον ίδιο τον συγγραφέα και εκδότη Στέλιο Ανεμοδουρά, που του αφιέρωσε περισσότερους τίτλους και εξώφυλλα τευχών από όσους αφιέρωσε στο Παιδί-Φάντασμα, τον κεντρικό ήρωα του αναγνώσματος.

  

Τα δυο παιδιά έγιναν αμέσως φίλοι και έως το τελευταίο τεύχος του ‘‘Μικρού Ήρωα’’ μοιράστηκαν όλους τους κινδύνους και τις συγκινήσεις του απελευθερωτικού τους αγώνα. Το μόνο που δεν μοιράστηκαν ήταν οι μπουκιές που κατάφερνε να εξασφαλίσει ο Σπίθας για το αιωνίως πεινασμένο στομάχι του.

Η διάσωση του πατριώτη, που θα του έδινε το μήνυμα του νεκρού, από γερμανική ενέδρα, και η κλοπή σημαντικών εγγράφων από το σπίτι Γερμανού αξιωματικού, αρκούσε για να του δώσουν, από το πρώτο κιόλας τεύχος, οι κατακτητές της προσωνυμία ‘‘Παιδί-Φάντασμα’’. Προσωνυμία με την οποία όχι απλώς έμεινε γνωστός σε εχθρούς και φίλους σε όλη την πορεία του αναγνώσματος, αλλά έγινε γνωστός ακόμα και σε εκείνους, που ποτέ δεν έτυχε να διαβάσουν έστω και ένα τεύχος του ‘‘Μικρό Ήρωα’’.

Και πάλι η Κατερίνα των πρώτων τευχών. Μικρή
κι αδύναμη.

Η Κατερίνα (έως το τέλος δεν μάθαμε ποτέ το επίθετό της) προστίθεται στην παρέα και αυτή επίσης από το πρώτο τεύχος, αλλά οι αρχικές προδιαγραφές της δεν επιτρέπουν στο να τη χαρακτηρρίσει κάποιος ως μέλος οργάνωσης με αντιστασιακή δράση. Εικαστικά δείχνει ένα κοριτσάκι, που έχει, δεν έχει τελειώσει το δημοτικό. Είναι μια συμπληρωματική φιγούρα στη δράση του πατέρα της και μοναδικού της κηδεμόνα.

   Η γνωριμία του Γιώργου Θαλάσση με την Κατερίνα  γίνεται κάτω από δραματικές συνθήκες. Ένας Ιταλός αναγνωρίζει τον πατέρα της τον ‘‘Κεραυνό’’, ηγετικό στέλεχος πατριωτικής οργάνωσης και τους συλλαμβάνει στη μέση του δρόμου. Η επέμβαση του Γιώργου απαλλάσσει πατέρα και κόρη από την απειλή του Ιταλού. Με την παράτολμη ενέργειά του ο μικρός ήρωας κερδίζει δυο πράγματα: την πρώτη του επικήρυξη από τις δυνάμεις Κατοχής, αλλά και τον θαυμασμό, αλλά κυρίως την αγάπη της μικρής Κατερίνας.

Έχει προειπωθεί, ότι ο ‘‘Μικρός Ήρως’’ αρχίζει να κυκλοφορεί λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση και ακόμα λιγότερα από το τυπικό τέλος του εμφυλίου πολέμου. Ένα παιδικό, αγορίστικο για την ακρίβεια, ανάγνωσμα εκείνης της εποχής χρειάζεται να βρίσκεται μέσα στο πνεύμα της. Πόσο μάλλον όταν το περιεχόμενό του είχε να κάνει με τις νωπές ακόμα ιστορικές μνήμες έντονα εθνικό-απελευθερωτικές.

Διαβάζοντας τον ‘‘Μικρό Ήρωα’’ πίσω από τις γραμμές του αναγνώσματος εύκολα, σήμερα, μπορεί να διακρίνει την προσπάθεια του συγγραφέα να ξεπεραστεί ο εθνικός αλληλοσπαραγμός του 1944-’49 και να φανεί η εθνική Αντίσταση ως ενιαία και αδιάσπαστη.

Οι περισσότεροι τίτλοι των πρώτων τευχών δίνουν το στίγμα των διαθέσεων του συγγραφέα Στέλιου Ανεμοδουρά να εξιδανικεύσει, να ηρωοποιήσει το σύνολο της Αντίστασης, αλλά και να ενώσει κάτω από την ίδια  γαλάζια και άσπρη σημαία όλους τους αντιστασιακούς στην Κατοχής. Οι τίτλοι αυτοί παραπέμπουν στους εθνεγερτήριους παιάνες, που από την αρχαιότητα ακόμα σφυρηλατούσαν εθνικό φρόνημα σε δύσκολες στιγμές, παραπέμπουν σε ατομικές  ή ομαδικές ηρωικές πράξεις, που τονίζουν το φρόνημα και δημιουργούν το πρότυπο για κάτι ανάλογο…

Ταυτόχρονα είναι τίτλοι που καθορίζουν  με σαφήνεια το περιεχόμενο του περιοδικού. ‘‘Όλα για την Ελλάδα!’’ Φράση-κλισέ της αυτοθυσίας και της αφοσίωσης στην πατρίδα που διατρέχει ολόκληρο το ανάγνωσμα. ‘‘Ο Σταυροφόρος της Ελευθερίας’’, δηλαδή αυτός που μάχεται για την προάσπιση του ιδανικού του· της Ελευθερίας. Και ακολουθούν στη δεύτερη οκτάδα τευχών ‘‘ Το Σάλπισμα της Νίκης’’, ‘‘Ζήτω η Ελλάς’’, ‘‘Φωτιά και Τσεκούρι’’(…. στους προσκυνημένους που είχε πει και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης).

Σε αντιπαράθεση υπάρχουν επίσης τίτλοι που τονίζουν την απάνθρωπη βία του κατακτητή ‘‘Θα τουφεκιστείς την αυγή’’, ‘‘Έλληνες παραδοθείτε!’’, το ‘‘Μαστίγιο το Τυράννου’’, ‘‘Στα χέρια του δήμιου’’, καθώς και τίτλοι που επισημαίνουν το αδούλωτο φρόνημα των κατακτημένων: Ο ‘‘Ελεύθερος Σκλάβος’’ τίτλος του πρώτου τεύχους, που είναι η με δυο λέξεις επιτομή του περιεχομένου του αναγνώσματος και ακολουθούν στο δεύτερο και τρίτο τεύχος στο ίδιο νικητήριο επί των κατακτητών μοτίβο ‘‘Ο Ιπτάμενος εκδικητής’’ και ‘‘Οι Τύραννοι τρέμουν’’.

Πριν συμπληρωθεί η πρώτη 16άδα τευχών ‘‘Η μεγάλη επίθεση’’ ολοκληρώνει ένα πρώτο κύκλο τίτλων που στοχεύουν στην ανάταση του πατριωτικού φρονήματος των αναγνωστών. Να σημειωθεί ότι στα 16 αυτά πρώτα τεύχη, μόλις στο 15^ο υπάρχει ο πρώτος αφιερωμένος ονομαστικά τίτλος σε δράση πρωταγωνιστή και αυτός είναι τίτλος αφιερωμένος στον Σπίθα! (‘‘Η Βόμβα του Σπίθα!’’).

Αυτού του είδους οι τίτλοι αραιώνουν από το τεύχος 17 και μετά και επικεντρώνονται περισσότερο στον να δώσουν τίτλο σε ένα επεισόδιο δράσης από το τεύχος (‘‘Το μυστικό της Σφίγγας’’, ‘‘Στο βυθό του Βοσπόρου’’, στο ‘‘Κλουβί του Πάνθηρα’’, ‘‘Κυνηγητό στις Κατακόμβες’’ κλπ.) ή να παρουσιάσουν ένα πρόσωπο αντίπαλο του Παιδιού-Φάντασμα (‘‘Ο Πράκτωρ του Χίτλερ’’, ‘‘Ο Μαύρος μονομάχος’’, ‘‘Φροϊλάιν Χ’’ κλπ.)

Κατά καιρούς, αργότερα, η τιτλογραφία θα επανέρχεται στο μοτίβο των φράσεων κλισέ που σημειολογούν τον ηρωισμό του Έλληνα πατριώτη, τα σύμβολά του και την ιστορία του. (‘‘Χαίρε, ω χαίρε λευτεριά’’, ‘‘Σε γνωρίζω από την όψη’’, ‘‘Ελευθερία ή Θάνατος’’,  ‘‘Εν τούτω νίκα’’, ‘‘Η Γαλανόλευκη κυματίζει’’, ‘‘Έπεσαν μέχρι ενός’’, ‘‘Όρκος στη Γαλανόλευκη’’, ‘‘Ήταν όλοι Έλληνες’’ κλπ.

(Αποσπάσματα από την εισαγωγή στο ανέκδοτο τρίτο μέρος του “Λεξικού του Μικρού Ήρωα” -“Από τη Μυθοπλασία στην Ιστορία”)

ΠΗΓΗ: Μικρός Ήρως